TMMOB

MİMARLAR ODASI - ANKARA ŞUBE

ATATÜRK

ORMAN ÇİFTLİĞİ (AOÇ)

 

5524 SAYILI YASA VE

KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI

DEĞERLENDİRME

 

EKİM

2006

 

 

 

 

TMMOB MİMARLAR ODASI – ANKARA ŞUBE

 

ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ (AOÇ),

 

5524[1] SAYILI YASA VE AOÇ’NİN KORUMA AMAÇLI İMAR PLANI

 

Türkiye Cumhuriyetini kuran kadrolar, siyasal alanda kazandıkları başarıları sürekli hale getirecek bir ekonomik modelin gerekliliğini her defasında dillendirmişlerdir. Bir yandan modern siyasal kurumlar hayata geçirilirken diğer yandan bu siyasal kurumları besleyecek ekonomik model olarak kırsal ve kentsel alanda sanayileşme ön plana çıkmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti hem kent hem kır yaşamında sanayileşmeye dayalı bir kalkınma modelini ön plana çıkartır. Bununla da kalınmaz, kırsal ve kentsel yaşamın uyumunu esas alan örnek kalkınma modelleri de hayata geçirilir. Atatürk Orman Çiftliği projesi de Türkiye Cumhuriyeti’nin kalkınma politikasının hem mekânsal hem de hukuki bir görünümüdür. Atatürk Orman Çiftliği, Kır ve Kent yaşamının bir biri içine girişine ve harmanlanışına bir örnek olması açısından tasarlanmıştır.

 

Ancak Türkiye’nin yakın zaman kentleşme ve sanayileşme politikaları, Cumhuriyet kadrolarının öngörülerinden farklı bir çizgide gerçekleşmiştir. Bugün gelinen noktada, Atatürk Orman Çiftliği’nin hukuksal hikâyesi bile, Ankara’daki günümüz kentleşme politikalarını kavramamıza yardımcı olacak niteliktedir. Ancak bu noktada hazırladığımız çalışma, Mimarlar Odası Ankara Şubesi başta olmak üzere pek çok meslek örgütü ve demokratik kitle örgütünün son bir yıldır AOÇ üzerinde yaşanan gelişmelere yaptığı vurguya odaklanmaktadır. Atatürk Orman Çiftliği’ni yeni bir sürece hazırlayan, 5524 sayılı yasayla bu yasa paralelinde hazırlanan Atatürk Orman Çiftliği Koruma Amaçlı Nazım İmar Planının hukuksal olarak Atatürk Orman Çiftliği’nin geleceğini nasıl şekillendireceği sorusuna yanıt aranacaktır. 

 

 

1. Tarihsel Seyri İçinde “Atatürk Orman Çiftliği” Arazileri

 

Mustafa Kemal 1925 yılında[2], Ankara’nın tarımsal üretim için uygun bir zemin sağlamayan, bataklık ve kıraç arazilerinde, yurttaştan gerçekleştirdiği satın almalarla, bugünkü adıyla Atatürk Orman Çiftliğini kurmuştur. 13 yıl bizzat işlettikten sonra 11 Haziran 1937 tarihinde yazmış olduğu vasiyet mektubu ile, AOÇ’yi Türkiye Cumhuriyeti hazinesine hediye etmiştir[3]. Ancak, 1938-1950 arası dönemde, “Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu İdare Meclisi” kararlarıyla Çiftlik arazisinin amaç dışı kullanımının yolu açılmıştır. 1938-1950 yılları arasında Çiftliğin 7372 dekar arazisi, değişik yöntemlerle, çeşitli kuruluşlara devir edilmiştir.[4] Çiftliğin korunması ve yaşanan hızlı arazi kayıplarının önlenmesi amacıyla, 25.03.1950 tarihinde 5659 sayılı “Atatürk Orman Çiftliği Kuruluş Kanunu” çıkarılmıştır. Ancak bu yasa, AOÇ arazisinin, “özel kanunlarla” devir, temlik ve kamulaştırılmasına olanak tanımış ve tahsis, kiralama ve satışına da yasal zemin hazırlamıştır.

 

1950-2006 arasında arazi devrinde üç yöntem kullanılmıştır. (1) Yasal tahsis, (2) Mahkeme kararları ile tahsis, (3) Özelleştirme uygulamaları.

 

1950 sonrası, 5659 sayılı Yasanın yürürlükte olduğu dönemdeki yasal tahsis yöntemi ile yapılan arazi devirleri aşağıdaki gibidir;

 

1950-1960 yılları arasında 5659 sayılı Yasanın 10’uncu maddesine[5] göre çıkarılan 6000, 6238[6], 6947[7], 7310[8] sayılı yasalar ile AOÇ arazisinden kentsel toprak rantına pay ayrılmıştır. Bu yasalar aynı zamanda Ankara’da 1950-1960 yılları arasında yaşanan hızlı ve plansız kentleşmenin de ip uçlarını vermektedir. AOÇ, bu yasalarla giderek şehrin merkezine kaymaktadır. Şehrin Merkezi, kır ve kent bütünlüğüne uygun uzun vadeli bir planlamanın ışığında değil, kentsel rantın, Şehirde yükselen yeni sanayici sınıfın ve etrafında öbeklenen toplumsal çıkar gruplarının geliştirdiği himaye biçimlerinin, bürokrasi ile bu çıkar grupları arasındaki etkileşimin ve sermaye birikiminin gelişim seyrine uygun şekillenmektedir.

 

1976 yılında çıkarılan 2015 ve 1983 yılında çıkarılan 2823 sayılı[9] yasalar çerçevesinde toplam 14.541 dekar çiftlik alanı daha çeşitli kuruluşlara satılmıştır. Ayrıca, mahkeme kararı ile çeşitli şahıslara verilen araziler de, AOÇ alanını daraltmıştır.

 

Diğer taraftan 27.11.1994 tarihinde çıkarılan 4046 sayılı “Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” çerçevesinde özelleştirilen ve çiftlik arazisinden özel kanunlarla yer verilen, Sümerbank, Tekel Genel Müdürlüğü ve Zirai Donatım Kurumu gibi kuruluşların çiftlikten almış olduğu bu araziler de özel şahısların eline geçmiştir. Böylece Atatürk Orman Çiftliği arazileri içinde yeni özel mülkiyet adacıkları meydana gelmiştir.[10]

 

2005 yıl sonu itibarıyla çeşitli nedenlerle çiftlik arazilerinde ortaya çıkan arazi kaybı toplamı 22.078 dekardır. Bu miktarın, Mustafa Kemal’in vasiyetiyle hazineye hediye etmiş olduğu toplam arazinin % 42’sine eşit olduğu bir diğer gerçektir. [11]

 

Bu bağlamda Atatürk Orman Çiftliği, 02.06.1992 tarih ve 2436 sayılı Kurul Kararı ile doğal ve tarihi SİT alanı ilan edilmiş, 27.07.1993 tarih ve 3097 sayılı Kurul Kararı ile sınırları belirlenmiştir. Buna ilave olarak Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 07.05.1998 tarih ve 5742 sayılı Kararı ile de birinci derece SİT alanı olarak ilan edilmiştir.[12]

Bu kararlar bile AOÇ arazisinin bütünlüğünü korumaya yetmemiştir. Atatürk Orman Çiftliği arazisinde yaşanan yağma, arazi kaybı ile çiftlik arazisinde mülkiyet sorunlarını da doğurmuştur.[13] Bu yasalarla birlikte arazi bütünlüğünü yitiren AOÇ, hem kentsel rantın hem de büyüyen kentin baskısı altında kalmıştır. Bununla birlikte, mekansal ve tarihi dokusu zedelenen AOÇ, 1928 yılında hazırlanan Jansen planında Ankara’nın havalandırma koridoru olarak gösterilen işlevini de yitirme tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Bütün bu tarihsel seyri içinde AOÇ arazilerinin kaderi Türkiye’nin sanayileşme, demokratikleşme ve kalkınma çizgisine paralel olarak çizilmiştir. İçinden geçtiğimiz bu dönemde de AOÇ arazisinin geleceği, Yerel Yönetimlerin borcu borçla kapattıkları küresel ekonominin dengelerine terk edilmektedir. 21.06. 2006 tarihinde kabul edilen, 5524 sayılı yasa da en genel anlamda 1980’li yıllardan beri yaşana makro ekonomik ilişkiler, Türkiye’nin ihracata dayalı ekonomi modeli, üretime dayalı bir sanayileşmeden ve tarımdan vazgeçme sürecinde anlaşılabilir. Bununla birlikte yerel ve merkezi yönetimler arasındaki dengenin Belediyeler etrafında odaklanan Uluslararası sermaye çevrelerinin lehine değiştiği koşulları da göz etmek gerekir. Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından ivmesi hızlandırılan, kentin eğlence sektörüne evriltilmiş geleceği, yoğun emek sömürüsüne ve “üretim dışına itilen kent” modeliyle harmanlanmaktadır. AOÇ arazileri, AKP kadrolarının tahayyülünde yeni bir disneyland olarak şekillenmektedir.[14]

2. Atatürk Orman Çiftliği’nin Kuruluş Amacı ve Günümüzdeki Anlamı

            Atatürk Orman Çiftliği’nin kuruluş amacını anlayabilmek için çiftliği kuran ve hazineye devreden Mustafa Kemal Atatürk’ün kanun gücünde olan vasiyetnamesini okumak gerekir.[15] Mustafa Kemal, 13.06.1937 tarihli yazısında da, Çiftliklerin Türk Köylüsüne ve Ulusuna naçizane bir vazifesi olduğunu vurgular. Dolayısıyla, savaş koşullarından çıkmış bir ülkenin kendi kendini besleyebilmesi, tarımsal alanda sanayileşebilmesinin bir modeli olarak AOÇ öngörülmüştür. Bununla birlikte Atatürk Orman Çiftliği, sürekli gelişeceği ve büyüyeceği tahmin edilen Ankara Şehri’nin tarımsal ihtiyaçlarını karşılayan ve kentin etrafında ve kimi zamanda içinde onunla bütünleşen bir kır kent modelidir de. Atatürk Orman Çiftliği, kısacası, kent dokusu açısından salt yeşil alan olma özelliğinin çok ötesindedir. AOÇ, toprakta kooperatifler yoluyla örgütlenmiş üreticiler, üreticilerin ürünlerini tüketen kentliler ile birlikte, kentin sosyal dokusuna ve ekonomik gelişimine, siyasal hayatına, kentsel çevrenin yapılandırılmasına dair de bir ufuk çizgisidir. Atatürk Orman Çiftliği amacı itibari ile bugün dünyanın pek çok ülkesinde hayat bulan “kentsel tarım”[16] modelinin ilksel örneğidir.

Yeni yasa ile yukarıda tanımladığımız ilkelerin kaybolacağı düşünülebilir: Oysa ekolojik anlamda bir yok oluşa sürüklenen Ankara kentinin, biyolojik ve toplumsal zenginliğini yeniden yaratmasında ve birleştirmesinde, Atatürk Orman Çiftliği, kuruluşundaki amaçlar doğrultusunda geliştirilebilir, toprağın koruma ve kullanma dengesi kentin değerleriyle bütünleştirilebilir. Yaklaşık 80 yıl içerisinde öngörülen işlev güncelleştirilebilir; ancak bu işlevin, günümüz beklentileri ve Ankara’nın çağdaş koşullarıyla çakıştırılması gerekmektedir.

1.      AOÇ, modern tarım ve tarımsal sanayinin gelişimine katkı sağlayacak, önemli bir “model-kurum” olarak tasarlanmıştır; dolayısıyla bu anlayışın sürdürülebilirliğinin sağlanması amaç olmalı; ancak günümüzde benzer bir model arayışını Türkiye ve özellikle Ankara’nın ileri teknoloji kullanımını içeren sanayi gelişimiyle ve kentin araştırma ve eğitim potansiyeliyle birlikte düşünmek gerekmektedir,

2.      Ankara, Türkiye’deki sanayi gelişimine katkı sağlayan, özellikle yüksek teknolojiyi kullanan ve üreten bir kentsel niteliğe sahiptir; Dolayısıyla, Cumhuriyetimizin kurucusu Atatürk’ün öykündüğü modern tarım ve hayvancılığın ilkelerini içinde barındıran; ancak bunu, 2000’li yılların bilimsel birikimi ile örtüştüren yapılanmalara gidilmesi bir zorunluluktur;

3.      Örnek verilmesi gerekirse, Anadolu eko-sistemlerini bilimsel yöntemlerle araştıracak ve elde edilecek bulguları bilimsel ortamlarda modelleyecek yeni, çağdaş kurumları içerisinde barındırabilen bir AOÇ örgütlenmesi, yukarıda açtığımız alanları etkin kılabilmenin bir aracı olabilecektir;

4.      Benzer bir biçimde, endemik bitki ve hayvan türleri ve/veya nano-teknoloji ve organik tarım ile hayvancılık üzerine araştırma yapabilecek enstitüler; bio-teknoloji, tarım-gıda-çevre teknolojileri alanlarında yüksek katma değer sağlayacak ulusal ve/veya uluslararası araştırma ve uygulama kurumları da, yeni AOÇ çatısı altında toplanabilir;

5.      Burada sözü edilen açılımlar, tarımsal bir faaliyetten çok, modern, sağlıklı ve katma değeri yüksek, dolayısıyla Ankara ve daha sonra da Anadolu ekonomisine doğrudan katkı sağlayabilecek alanlardır: Doğrudan tarımsal üretimden çok, bilimsel araştırma ve uygulama ile modern tarımcılık, tarımsal gelişme ve hayvancılık alanlarında söz sahibi araştırmaya yönelik kurumsal yapı ve tüm Anadolu’ya model olabilecek uygulamalı çalışmalar, AOÇ’yi modern başkente yakışır, tüm Türkiye’ye öncü olacak özgün bir konuma ulaştırabilecektir;

6.      Benzer bir biçimde, tarımsal alanlarda edinilecek açılımların, özelde hayvancılık ve genelde ise, hayvan-bilimleri (zooloji) açısından da önemli olduğunun görülmesi gerekir; dolayısıyla Ankara’ya kazandırılması gereken, salt eğlence ve tüketime odaklı bir “safari park”tan veya hayvanat bahçesinden öte olmalıdır. Bu tür ortamların, servis sektörü dışında üretime doğrudan katkı sağlamadığı ve yüksek katma değer yaratmadığı bilinmektedir. Hayvan türleri üzerine, örneğin genetik mühendisliği alanında faaliyet gösteren bilimsel nitelikli kurumsallaşmaların araştırma mekanları ve uygulama alanlarının, AOÇ içerisinde yer alması olasıdır. Böylelikle uygulamalı bilimlerle, görerek edinilen eğitici faaliyetlerin birlikteliğinin önü açılabilecek, yüksek donanım ve kalifiye iş-gücü için, ileri teknoloji kullanan istihdam olanakları yaratılabilecektir.

Kısacası AOÇ, kentlilerin iş ve meslek edinmelerine katkı sunacak şekilde, bilimsel niteliği ön planda tutulan ve Ankara’yı istenilen bilim kenti kılabilecek bir tür üretim alanına yönlendirilmelidir. Böylece, Ankara kenti üretirken aynı zamanda nefes alma olanağı bulabilecek mekanlara kavuşacaktır. Bu şekilde mekan sadece, ticari bir eğlence merkezi olarak değil çok yönlü bir şekilde işlev kazanacaktır. Mustafa Kemal’in vasiyeti başta olmak üzere, Jansen Planı, 1963 yılında hazırlanan Birinci beş yıllık kalkınma planı kır-kent modelinin dinamiğine yönelik önemli ipuçları sağlamaktadır. Meri Kanun ve Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanunu bu tür bir eksenin önemli olanaklarıdır. Bununla birlikte AOÇ alanının doğal ve tarihi sit olduğu[17] göz önünde bulundurulursa, toplumsal hafızanın gelecek kuşaklara taşınması açısından da bu alanın iddia edilenin aksine, tarımsal niteliklerle sanayi gelişimi ve kentsel servis alanlarının birlikte işlevlendirilmesinin önünde yasal bir engel de bulunmamaktadır.[18] Tüm bu önermeler sonucu korunması gerekli doğal ve tarihi sit alanı olarak tescillenmiş olan AOÇ alanının tescillenmesini gerektiren doğal ve tarihi değerler korunarak yaşatılacak; alanın geçmişten gelen tarihsel anlamı ve bugünün kimliğini oluşturan değerlerin yaşaması, kent ve ülke ile bütünleşmesi de sağlanacaktır.

3. Yönetim Örgütlenmesi Açısından Atatürk Orman Çiftliği ve Müdürlüğü

Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname[19]’nin 29. maddesine göre Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığına bağlı kuruluşlardandır.

5659 sayılı Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanununun 1 inci maddesinde, Tarım Bakanlığına bağlı ve tüzelkişiliği haiz olmak üzere Ankara'da Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğünün kurulduğu, çiftliğin işletilme esaslarının Tarım Bakanlığı’nca tespit edileceği belirtilmektedir[20]. 2’nci maddesinde de, Müdürlüğün bir müdürün idaresi altında, bir müdür yardımcısı ile umumi ziraat işleri, bağ, bahçe kültürleri ve ağaçlandırma işleri, hayvancılık ve hayvanat bahçesi işleri, ziraat sanatları işleri, ticaret, idare ve levazım işleri ile hesap işleri şefliklerinden ve hukuk işleri servisinden teşekkül edeceği, Müdürlüğün ticaret alanındaki faaliyetinin; işletmeden elde edilen mahsullerin veya bunlardan işletmenin ziraat sanatları kısımlarında değerlendirilmiş olanlarının satılmasına münhasır olduğu hükümlerine yer verilmiştir. Atatürk Orman Çiftliği Müdür ve Personelinin görev ve yetkileri bir yönetmelikle düzenlenmiştir.[21] Müdürlüğün Bütçesi de yine bir yönetmelikle düzenlenmiştir.[22]

Kanunla kurulan Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğünün yukarıda yer verilen hükümlere göre kuruluş amacı ve görevinin tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yapılmasına yönelik olduğu kuşkusuzdur. Atatürk Orman Çiftliğinin, Koruma Kurulunca sit alanı olarak tescil edilmesindeki temel gerekçelerden biri de yukarıda belirtildiği üzere, çiftçiye önderlik edecek şekilde modern metotlarla yapılan tarım ve hayvancılık faaliyetinin devamının sağlanmasıdır. [23]

 

 

4. 5524 Sayılı Kanun[24] Atatürk Orman Çiftliği’ne Ne Getiriyor Ne Götürecek!!

Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi[25] AKP Ankara Milletvekili Salih Kapusuz tarafından 22. Dönem 4. Yasam yılında Meclis gündemine taşınmıştır. Kanun teklifi, tüm AOÇ arazisini,  Ankara Büyükşehir Belediyesi’ne tahsis etme amacına göre hazırlanmıştır. Bu tahsis sonucunda da Büyükşehir Belediyesi’nin AOÇ arazisini nasıl kullanacağı konusunda da oldukça esnek bırakmıştır. Buna karşın Kanunun gerek Genel Gerekçesi[26] gerekse de madde gerekçesi[27] üç temel savda odaklanmaktadır. Bunlar, AOÇ arazisi içinde işgal yoluyla mülk edinen kişilerle AOÇ Müdürlüğünün yaşadığı hukuki ihtilaflar ve bu ihtilaflar sonucunda ortaya çıkan mağduriyetler, Büyükşehir Belediyesi’nin alt yapı hizmetlerinin AOÇ ile ilgili yasal kısıtlılıklar nedeniyle engellendiği savlarıdır.

İlgili Kanun teklifi Plan ve Bütçe Komisyonu’nun önüne gelmiş Komisyon, 5.6.2006 tarihinde, gelen teklif üzerinde birkaç tashih yaparak değişiklik teklifini kabul etmiştir. Komisyonda bulunan AKP dışındaki milletvekilleri de değişiklik teklifine ilişkin ayrışık oylarını ve raporlarını sunmuşlardır.

Komisyondan çıktıktan sonra Meclis Genel Kuruluna gelen değişiklik teklifi Mecliste ve kamuoyunda yoğun tartışmalara neden olmuştur. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi ve Ankaram Platformu Bileşenleri’nin çabalarıyla kısa sürede bir kamuoyu yaratılmıştır. Buna karşın son an da Değişiklik teklifini meclisten geçiremeyeceğini düşünen Büyükşehir Belediye Başkanı Sn. Melih Gökçek’in girişimleriyle, değişiklik teklifi üzerinde CHP grubunun vurguladığı değişiklikler yapılmış teklif üzerinde uzlaşan, AKP ve CHP, 21.6.2006 tarihinde yasa değişikliğini gerçekleştirmişlerdir.

Yapılan bu değişiklikle 5659 sayılı kanuna eklenen 5524 sayılı kanunla Eklenen madde [28] temel olarak şu alanlarda düzenleme getirmiştir:

1)                          Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile Ankara Büyükşehir Belediyesi ilgili mer’i mevzuat uyarınca üst ölçekli plan, koruma amaçlı imar planı ve bunlara uygun her türlü imar planlarını yapmaya ve yaptırmaya yetkili kılınmıştır.

2)                          AOÇ ile şahıslar arasındaki arazi ihtilaflarının giderilmesi için AOÇ’ye ait arazilerin değer kaybına yol açmaksızın plan bölgesindeki ada parsellerde toplanabilmesi sağlanmıştır.

3)                          Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile imar planlarına uygun olmak şartı ile yol, meydan, alt geçit, üst geçit ve raylı toplu taşım araçları ile yeraltı tünelleri ve yeraltı hizmetleri için gerekli arazi ile dere ıslahı yapılması planlanan arazilerin bedelsiz olarak Ankara Büyükşehir Belediyesi lehine intifa hakkı tesis edilmesi sağlanmıştır.

4)                          Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile onaylı imar planlarında görülen Hayvanat Bahçesi alanının 10 yıllığına, Atatürk Orman Çiftliği ile Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı arasında yapılacak bir protokolle Ankara Büyükşehir Belediyesi lehine intifa hakkı tesis edilebileceği kanunlaştırılmıştır.

Meclis Gündemine AKP Ankara milletvekili Salih Kapusuz tarafından getirilen yasa değişikliği teklifinin ilk halinden yukarda maddeler halinde belirtilen değişikliklere kadar yaşanan tartışmalar sürecinde yasa koyucunun temel iradesinin AOÇ ile ihtilaf yaşayan şahısların mahduriyetiyle ilgili parsellerle, alt yapı tesislerinin geçeceği araziyle ve hayvanat bahçesi arazisiyle sınırlandırdığı anlaşılmaktadır. Buna karşın bu alanların nasıl tespit edileceği konusunda yasadan net bir çıkarsama da bulunmak mümkün değildir. Ancak bu noktada da kendisine yetki tanınan Büyükşehir Belediyesi’nin yasayı kendisinin istediği gibi yorumlamasını önüne geçmek gerekir. Bu konu da yasa koyucunun iradesine kanunun madde ve genel gerekçesine bağlı kalınarak bir yorum yapılabilir. Bu şekilde Bu kanuna dayanılarak yapılacak tartışmalarda ve hukuksal sorunlara çözüm yolu bulunabilir. Yukarda numaralandırdığımız yasanın düzenleme yaptığı alanlar konusunda sırasıyla bir değerlendirme yapmak gerekir.

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile Ankara Büyükşehir Belediyesi ilgili mer’i mevzuat uyarınca üst ölçekli plan, koruma amaçlı imar planı ve bunlara uygun her türlü imar planlarını yapmaya ve yaptırmaya yetkili kılınması hakkında.

Yukarda ayrıntılı olarak belirttiğimiz gibi özel bir kanunla düzenlene AOÇ arazinde Bu yasanın uygulanmasında hukuki temel şu gerekliklere uyularak sağlanabilir,

·        Ankara Büyükşehir Belediyesi, 5216 sayılı yasaya[29], göre 23.07.2006 tarihine kadar yapması gereken Ankara kentinin üst ölçekli planları hazırlamalı,

·        Bu üst ölçekli planla birlikte, AOÇ’yi içerecek koruma amaçlı imar planı[30] katılımcı bir süreçle hazırlanmalı, kent gelişim master planı, ulaşım ve çevre master planları yapılarak, çiftliğe ait stratejiler, müdahale biçimleri, teknik alt yapı plan ve projeleri ve koruma kullanım dengesinin nasıl kurulacağı koruma amaçlı imar planı hazırlama sürecinde belirlenmeli,

·        AOÇ’nin kuruluş amacına uyumlu bu ilkeler plana yansıtılmalı; Planda, AOÇ’nin etrafındaki kentsel dokunun gelişimi gözetilerek, AOÇ’nin üzerindeki baskı ve yoğunluğu azaltacak şekilde kestirimlerde bulunulmalı,

·        2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve ilgili alan yönetimi oluşturulmalı, Bu doğrultuda AOÇ için ilgili yönetmelikte sayılan tüm tarafların katılımıyla bir Yönetim Planı yapılmalı, Alan Yönetimi kurulmalı[31],

·        Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun AOÇ alanının 1. derece tarihi ve doğal sit alanı tescil ve ilanına uyularak çiftliğe ilişkin tüm uygulamalarda bu kurulun görüşü alınmalı,

Tarım ve Köy işleri Bakanlığı AOÇ için yapılacak üst ölçekli plan ve koruma amaçlı imar planı için uygun görüşünü yukarda belirttiğimiz gibi AOÇ’nin kuruluş amacını, Mustafa Kemal’in Vasiyetini, Bakanlığın görevleri ve amacını gözeterek oluşturmalıdır. Bu nokta da AOÇ’nin yasal ve tarihsel niteliğine zarar verecek amaç dışı kullanımlara yol açacak her türlü plana olumsuz görüş belirtmelidir.

Bu çerçeveye aykırı her türlü plan ve plan hazırlama süreci hukuksal açıdan yargı denetimine tabi tutulabilecektir.

AOÇ ile şahıslar arasındaki arazi ihtilaflarının giderilmesi için AOÇ’ye ait arazilerin değer kaybına yol açmaksızın plan bölgesindeki ada parsellerde toplanabilmesi sağlanması hakkında,

Uygulamada AOÇ arazisi üzerinde kira ve benzeri yollarla yaşanan işgallere hukukilik kazandırma girişimini önüne geçmek için, imar uygulamalarında bütünlüğü sağlamak üzere planlama sürecini işletecek olan Büyükşehir Belediyesi başta,

·        Müdürlüğün önünü alamadığı en çok uğraştığı sorunların başında gelen kiracıların, kiraladıkları açık ve kapalı alanları sürekli genişletmesi ve bu suretle kamu yararı aleyhine haksız kazanımlar sağladığından, bu durumun önlenebilmesi için kiradaki taşınmazların sürekli ve periyodik olarak denetimini sağlayacak planlama kararlarının geliştirmeli,

·        AOÇ arazisi üzerinde bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile KİT’lerin özelleştirilmesi aşamasında yitirilen AOÇ arazilerinin çiftliğe geri kazandırılması sağlanmalı,

·        Kadastral kaymalar nedeniyle gerekli düzenleme ve parçalı şekildeki arazilerin ne şekilde bütünleştirileceği koruma imar planında belirtilmelidir.

Ancak bu şekilde kanunun gerekçesinde sürekli ön plana sürülen bu değişiklik bir “yasal işgal” sürecine hizmet etme görünümünden kurtulabilir ve meşruiyet sağlayabilir.

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile imar planlarına uygun olmak şartı ile yol, meydan, alt geçit, üst geçit ve raylı toplu taşım araçları ile yeraltı tünelleri ve yeraltı hizmetleri için gerekli arazi ile dere ıslahı yapılması planlanan arazilerin bedelsiz olarak Ankara Büyükşehir Belediyesi lehine intifa hakkı tesis edilmesi hakkında,

Ankara Büyükşehir Belediyesi AOÇ ve etrafına ilişkin bütüncül kararları içeren üst ölçekli planı ve buna dayalı hiyerarşik planları ve yine AOÇ ve etrafından geçen ulaşım hatlarıyla ilişkin ulaşım master planını tüm uyarılara rağmen yapmamıştır.

AOÇ’den geçmesinin zorunlu olduğu iddia edilen ulaşım hatları bir plana dayanmamaktadır. Çoğunluğu günü birlik kararlarla oluşturulmuştur. Bunun örneği Sincan Metro hattıdır. 1994 tarihli son ulaşım ana planında bu hat banliyö hattı olarak görülmektedir. Metro hatlarında değişiklik yapıldığı için, metro hattı buradan geçmek zorunda gibi gösterilmektedir.

Yine zırhlı birlikler önünden geçen yol genişletilemediği için her gün kaza olduğu iddia edilmekte ve teklifin bir bölümünün bu olumsuzluğu giderme amacıyla hazırlandığı söylenmiştir. Oysa Metro hattı yol genişlemesi ve hemzemin geçit düzenlemesi için, 29.05.1959 tarih ve 7310 sayılı Yasanın 1 inci maddesinin g bendi[32] bu ihtiyacı karşılamaktaydı.

Buna karşın 5524 sayılı yasada bu konuda yeniden bir düzenleme getirilmiştir. Büyükşehir Belediyesi yasadan doğan haklarını kullanabilmesi için Ulaşım Master Planı’nı hazırlamalı, Bu plan doğrultusunda Koruma Amaçlı İmar Planını hazırlamalıdır. Bu doğrultuda da Tarım ve Köy İşleri Bakanlığından uygun görüşünü almalıdır.

Bu süreç tamamladıktan sonra, Ankara Büyükşehir Belediyesi, lehine tesis edilen bedelsiz intifa hakkını kullanabilir. Hazırlanacak “Ulaşım Master Planına” uygun olarak “Koruma Amaçlı İmar Planında” gösterilmeyen yol, meydan, üst geçit, alt geçit, raylı toplu taşım araçları, yer altı tünelleri ve yer altı hizmetleri için Belediye lehine intifa hakkı tesis edilemez. Bu alt yapı tesisleri, Koruma Amaçlı İmar Planında gösterilmediğinde, Ek 1. madde ve 5659 sayılı Kanun’un 10. maddesi gereğince Özel bir kanun çıkartılması gerekir.[33] Bu sürece aykırılık kanuna aykırılık teşkil eder.

Koruma Nazır İmar Planı üzerinde kanunda belirtilen alt yapılar gösterilmeden, çiftlik arazisi üzerinde ne metro, tünel, üst geçit, alt geçit, ulaşım, anayol ve kavşak gibi teknik alt yapı ve ne de kapalı alan yapılabilir. Koruma Nazım İmar Planı ve ulaşım, çevre ve kent gelişim master planları yapılmadan teknik alt yapı yatırımlarının hangi parselden ne kadar arazi üzerinden ve nasıl geçeceği belli olmadan çiftlik arazisinin üzerinde ezbere ve gelişi güzel belirsiz bir şekilde hangi amaç için olursa olsun intifa hakkı tesisi mümkün değildir.

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının uygun görüşü ile onaylı imar planlarında görülen Hayvanat Bahçesi alanının 10 yıllığına, Atatürk Orman Çiftliği ile Ankara Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı arasında yapılacak bir protokolle Ankara Büyükşehir Belediyesi lehine intifa hakkı tesis edilebileceği hakkında,

Meclis gündemine getirilen yasa değişikliği teklifine ilişkin maddenin üçüncü fıkrası tüm AOÇ arazisini kapsayacak şekilde hazırlanmıştı[34]. Buna karşın Meclisten geçen yasa değişikliğinde bu fıkra Hayvanat Bahçesi alanı ile sınırlanmıştır.[35] Bu noktada yasa koyucu  bu fıkradaki düzenlemeye ilişkin iradesini sadece hayvanat bahçesi ile sınırlı tutmuştur. Bu noktada da onaylı imar planları üzerinde görülen hayvanat bahçesi vurgusu ile hali hazırda mevcut bulunan hayvanat bahçesi sınırlarını öngörerek bir düzenleme yapmıştır[36]. Bu durumda, daha önceden bir planı olmayan AOÇ alanında, hayvanat bahçesinin, Koruma Amaçlı İmar Planına yansıtılması için göz önünde bulundurulması gereken ilk kriter, kanun koyucunun fıkranın kapsamını daraltmasına yönelik iradesidir. Bu nedenle Uygulayıcılar Kanun’un bu hükmünü dolanarak Koruma Amaçlı İmar Planında, AOÇ arazisinde, mevcut hayvanat bahçesinden daha fazla bir alanı hayvanat bahçesi olarak gösteremez. Bu şekilde bir plan her şeyden önce, bu konuda uygun görüş vermesi gereken Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarafından reddedilmesi gerekir. Çünkü AOÇ Müdürlüğü kuruluş kanunda Hayvanat bahçesi temel bir amaç olmadığı gibi, Bakanlığın görevleri arasında da bu şekilde bir uygulamaya uygun görüş verebilecek bir dayanak bulunmamaktadır.  

5. Koruma Amaçlı İmar Planı ve Hazırlanma Usulü

Atatürk Orman Çiftliği Ankara’nın toplumsal ve kültürel kimliğini, değerlerini temsil etmesi açısından son derece önemli bir alandır. Bununla birlikte Atatürk Orman Çiftliği’nin bulunduğu alanın, Ankara’daki kentsel yapılaşma alanının odağında olduğu tartışmasız bir gerçektir. Bu noktadan hareketle Büyükşehir Belediyesi’ne Koruma amaçlı İmar planı hazırlarken, yürürlükteki mevzuata ve kentsel değerlere uygun hareket etmesi, yürürlükteki mevzuatın katılımcı karar alma süreçlerini işletmesi beklenir. Ancak, Ankara Büyükşehir Belediyesi hem 5524 sayılı kanuna hem de “Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulanması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Dair Yönetmeliği”ne uygun davranmamıştır.

5524 sayılı “Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Kuruluş Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun” ile eklenen Ek 1. Maddesinin 1.fıkrasında öngörülen, “Atatürk Orman Çiftliği dâhilinde bulunan arazilerle ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığının uygun görüşü ile Ankara Büyükşehir Belediyesi ilgili mer'i mevzuat uyarınca öncelikle üst ölçekli plan ve koruma amaçlı imar planı ve bunlara uygun her türlü imar planlarını yapmaya ve yaptırmaya yetkilidir.” hükmü doğrultusunda Büyükşehir Belediyesi Koruma Amaçlı İmar Planı Hazırlama sürecini başlatacaktır. Ancak Büyükşehir Belediyesi, 5524 sayılı Kanun’un emredici hükmü karşısında Tarım ve Köy işleri Bakanlığı’ndan, Atatürk Orman Çiftliği’nde Koruma amaçlı İmar Planı Hazırlamak için, UYGUNDUR, görüşü alıp almadığı anlaşılamamaktadır.

Bununla birlikte “Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulanması, Denetimi ve Müelliflerine İlişkin Usül ve Esaslara Dair Yönetmeliğin” de Koruma Amaçlı İmar Planı 4. maddede tanımlanmıştır. Bu maddeye göre, “Koruma amaçlı imar planı: Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu uyarınca belirlenen sit alanlarında, alanın etkileşim geçiş sahasını da göz önünde bulundurarak, kültür ve tabiat varlıklarının sürdürülebilirlik ilkesi doğrultusunda korunması amacıyla arkeolojik, tarihi, doğal, mimari, demografik, kültürel, sosyo-ekonomik, mülkiyet ve yapılaşma verilerini içeren alan araştırmasına dayalı olarak; halihazır haritalar üzerine, koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve faaliyet gösteren iş yerlerinin sosyal ve ekonomik yapılarını iyileştiren, istihdam ve katma değer yaratan stratejileri, koruma esasları ve kullanma şartları ile yapılaşma sınırlamalarını, sağlıklaştırma, yenileme alan ve projelerini, uygulama etap ve programlarını, açık alan sistemini, yaya dolaşımı ve taşıt ulaşımını, altyapı tesislerinin tasarım esasları, yoğunluklar ve parsel tasarımlarını, yerel sahiplilik, uygulamanın finansmanı ilkeleri uyarınca katılımcı alan yönetimi modellerini de içerecek şekilde hazırlanan, hedefler, araçlar, stratejiler ile planlama kararları tutumları, plan notları ve açıklama raporu ile bir bütün olan nazım ve uygulama imar planlarının gerektirdiği ölçekteki (…)” planlardır.

Yine aynı yönetmeliğin 6. maddesinde de Koruma amaçlı imar Planı Hazırlama esasları belirtilmiştir. Adı geçen yönetmeliğin 6-f maddesin de “Plan hazırlama süreci içerisinde idarelerce plan yapılacak alanda ilgili meslek odaları, sivil toplum kuruluşları, üniversitelerin ilgili bölümleri, koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve faaliyet gösteren işyeri sahipleri ve etkilenen hemşerilerin katılımı ile plan kararlarının oluşturulmasından önce sorunlar, olanaklar, vizyon, hedefler, araçlar, stratejilerin oluşturulması üzerine ve taslak planın oluşturulmasından sonra taslak planın görüşülerek koruma bölge kuruluna sunulacak son şeklini alması için asgari iki toplantı düzenlenir.”

İlgili yönetmeliğin yukarda vurguladığımız bendinde de belirtildiği gibi, plan kararlarının oluşturulmasından önce, Atatürk Orman Çiftliği ile ilgili sorunlar, olanaklar, vizyon, hedefler, araçlar, stratejilerin oluşturulması için bir toplantının ilgili alanın tarafı sayılan ve yönetmelik tarafından da sayılan kurum ve örgütlerle bir toplantı yapılmalıydı. Bu toplantıdan elde edilen çıktılar doğrultusunda da ilgili idare tarafından oluşturulacak taslak plan yine konunun taraflarıyla, önerilerin ne kadar yansıtıldığı ne kadar amaca ve vizyona uygun hareket edildiğinin görüşülmesi içinde bir toplantı yapılması gerekir.

Yine adı geçen yönetmeliğin 6. maddesinin f bendine göre, “Ayrıca bu toplantılar ilgili meslek odalarına, üniversitelerin ilgili bölümlerine ve sivil toplum kuruluşlarına idarece toplantılardan on beş gün önce toplantılara ait dokümanlar ve gündem yazılı olarak da bildirilir. “ denilmektedir. Yönetmeliğin 6. maddesinin f bendinde anılan toplantılara ait dokümanlar, yönetmeliğin 4. maddesinde belirtilmiştir. Bu maddeye göre, toplantıdan önce tarafımıza ulaştırılması gereken dokümanlar şunlardır:

1) Arkeolojik, tarihi, doğal, mimari, demografik, kültürel, sosyo-ekonomik, mülkiyet ve yapılaşma verilerini içeren alan araştırması.

2) Bu araştırmaya dayalı halihazır haritalar

3) Koruma alanı içinde yaşayan hane halkları ve faaliyet gösteren iş yerlerinin sosyal ve ekonomik yapıları(ayrıntılı mülkiyet desenleri v.b)

4) İdarenin bu yapıları iyileştiren, istihdam ve katma değer yaratan stratejileri

5) Bölgeye ilişkin idarenin tasavvur ettiği Koruma esasları ve kullanma şartları, yapılaşma sınırlamaları, sağlıklaştırma, yenileme alan ve projelerinin dayanakları, uygulama etap ve programlarına yönelik alandaki hali hazır duruma yönelik bir raporu

6) Atatürk Orman Çiftliği’nin ekosistem özellikleri, endemik türleri, klimatik özellikleri gibi açık alan sistemine yönelik alt yapı bilgilerini

7) Yaya dolaşımı ve taşıt ulaşımı, altyapı tesislerinin tasarım esasları, yoğunluklar ve parsel tasarımlarına ait belgeleri

8) Uygulamanın finansmanı ilkeleri ve dayanağına ait belgeleri

9) Koruma Amaçlı İmar Planı Teknik Şartnamesi Uyarınca, Sit Sınırlarının Biçimlenme Süreci, Kurul Kararları,

10) Sit Alanının Alan Bütününde ve Bölgedeki Yeri ve Önemine ilişkin belge ve bilgiler,

11) Daha önce yapılmış ve onaylanarak kesinleşmiş ve uygulamaya konulmuş değişik kapsam ve ölçekteki imar planları, değişiklikleri ve bunların etkilerinin analizi, yürürlükte olan planların kapasite ve uygulamadaki etkinliklerinin araştırılması, planlı uygulamalar, çok tekrarlanan plan değişiklik konuları, plan dışı kendiliğinden ya da düzensiz gelişmeler ve bunların etkilerinin analizi

12) Bu planlara ilişkin projeksiyonlara yönelik araştırmalar ve günümüz koşullarıyla yapılan karşılaştırılması,

Koruma amaçlı imar planı hazırlamadan önce adı geçen belge ve bilgiler yönetmeliğe uygun olarak taraflara ulaştırılması gerekir. Yine ilgili yönetmeliğin 6. f bendine göre Koruma Amaçlı İmar Planı hazırlama sürecine ilgili kamu kurumu niteliğindeki Meslek Örgütleri ve sivil toplum kuruluşları çağrılmalıdır.

SONUÇ:

Yukarda ayrıntılı olarak belirtilen ve beş bölüm altında toplanan hukuksal çerçeveye aykırı tüm işlemlere göre planlama çalışması bilimsel verilere dayalı analiz, ,araştırma, değerlendirmeleri ve sentez içeren ve kararlar ile sonuçlanan planlama süreci yeniden tanımlanmalıdır.

 

TMMOB MİMARLAR ODASI, ANKARA ŞUBE