1971 yılından başlayarak devam eden ve eski kent merkezi Ulus ile yeni kent merkezi Kızılay arasında kalan eski endüstriyel alanın dönüştürülerek başkent Ankara’ya bir Kültür Aksı (omurgası) yaratılması yönünde süregelen çalışmalar, 23. 09. 1980 tarihli özel yasayla (TC Yasası No: 2302) özel bir anlam ve program edinmiştir.

Yasada ayrıntılı bir biçimde tanımlandığı gibi, tanımlı alan üzerinde her türlü planlama (program ve tasarım dahil) erki, Milli Komite’ye devredilmiş, Milli Komite’nin paydaşları, aynı yasada belirtilmiştir. Buna göre, Cumhurbaşkanlığının himayelerinde (başkanlığında) toplanan komite, yasada tanımlanan alan üzerinde kentsel program geliştirme, buna bağlı olarak da, görevlendirdiği bakanlıklar aracılığıyla (Bayındırlık ve Kültür ve Turizm Bakanlığı) öngörülen programları destekleyen, fiziki planlama ve mimari tasarımların edinilmesi yönünde, mutlak otorite ve yasal bağlayıcılığa sahiptir.

Milli Komite’nin yürüttüğü çalışmalar sonrası AKM Alanı, Başkent Ankara’nın en önemli kentsel bölgelerinden bir tanesi olarak değerlendirilmiş ve bir bütün olarak ele alınması yönündeki görüşle birlikte, kültür, sanat ve rekreasyon etkinliklerine ev sahipliği yapacak bir biçimde programlandırılmıştır. Bilindiği gibi, 2302 sayılı yasayla tanımlanan AKM Alanı, “Milli Mücadele tarihini, Türk Halk Kültürünü ve Sanatlarını tanıtan yerler ve çeşitli müzeler, çeşitli sahneler ve toplantı salonları, sergi alanları, arşiv ve kitaplıklar ve atölyeler ve benzeri yerlerden meydana gelen Atatürk Kültür Merkezi ile Milli Komite’ce saptanacak tesis ve alanlar bulunur. Bunların dışında Atatürk Kültür Merkezi Alanı’na hiç bir yapı yapılamaz” sözcükleriyle tanımlanmıştır.

Bu bağlamda, Atatürk Kültür Merkezi Alanı beş (5) bölgeye ayrılmıştır:

a.       Birinci Bölge: Eski Hipodrum Alanı – Kültür ve Sanat Bölgesi (Atatürk Kültür Merkezi, Devlet Opera ve Tiyatro Binası ve Kongre Kompleksi);

b.       İkinci Bölge: Spor Yapıları Alanı (19 Mayıs Stadyumu, Atatürk Kapalı Spor Salonu, vs.) – Spor ve Rekreasyon Alanı (doğal-yeşil alan);

c.       Üçüncü Bölge: Gençlik Parkı – Rekreasyon Alanı;

d.       Dördüncü Bölge: Sanat ve Kültür Alanı (CSO ve Çağdaş Sanatlar Müzesi),

e.       Beşinci Bölge: Ulus Meydanı-Gençlik Parkı Arası – Müzeler Alanı (Cumhuriyet Müzesi, Kurtuluş Savaşı Müzesi, vb.)

Yasanın yürürlüğe girdiği tarih sonrası, Milli Komite, alt-komiteler (meslek uzmanlarından oluşan teknik-komiteler) aracılığıyla çeşitli projelere yön vermiş, ulusal mimari yarışmalar aracılığıyla, talep edilen ve Başkent Ankara’ya bir Kültür Aksı (omurgası) kazandırılması yönünde siyasi iradeyi yansıtan kararlar almıştır. Bu bağlamda;

a.       1981 yılında ulusal bir mimari yarışma sonrası, Filiz ve Coşkun Erkal’ın müellifi olduğu, Atatürk Kültür Merkezi Yapısı, Atatürk Kültür Merkezi Alanı (AKM) Birinci Bölge’de tasarlanarak, kamu yararına açılmıştır;

b.       1995 yılında, ulusal bir mimari yarışma sonrası, Özgür Ecevit’in müellifi olduğu, Devlet Operası, Tiyatro ve Kongre Salonu Kompleksi Projesi, AKM alanı Birinci Bölge’de, Atatürk Kültür Merkezi Yapısı’nı gerek fiziki gerekse programatik anlamda tamamlayacak bir biçimde elde edilmiştir. Bu tasarımın kamu yararına henüz kazandırılmadığı bilinmektedir;

c.       1992 yılında, ulusal bir mimari yarışma sonrası, Semra ve Özcan Uygur’un müellifi olduğu Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Konser Salonu ve Koro Çalışma Binası Projesi, AKM Alanı, Dördüncü Bölge’de elde edilmiştir. Projenin kısmen uygulanmasına çalışılmasına karşın, siyasi iradenin konuya gerektiği biçimde değinmemesi sonucu, yaklaşık 14 yıldır, projenin sürüncemede bırakıldığı bilinmektedir.

d.       Benzer bir biçimde,  Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 19.06.1995 gün, 4025 sayılı kararıyla korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilen ve AKM Alanı Dördüncü Bölge’de bulunan hangar binalarına (CER atölyelerine) ait karar, Milli Komitenin 04.08.2000 tarihli 12. toplantısındaki CER atölyelerinin Çağdaş Sanatlar Müzesine dönüştürülmesi kararı ile  kesinleşmiştir. Telif hakları nedeniyle, CER atölyelerinin restore edilerek, Ankara Çağdaş Sanatlar Müzesi ve Güzel Sanatlar Galerisine dönüştürülmesi ve Konser Salonu Projesi ile bütünleştirilerek tasarlanıp projelendirilmesi görevi, CSO Kompleksi müellifleri Semra ve Özcan Uygur’a verilmiştir. Konunun projelendirilebilmesi için hazırlanan 1/5000 ölçekli plan değişikliği (AKM Plan Sınırlarını değiştirmeksizin) Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından da onaylanmıştır. Hazırlanan rölöve ve rölöve analiz projeleri, Kurulun 19.01.2001 gün 7117 sayılı kararıyla, tescilli Hangar Binalarına ait 1/50 ölçekli restorasyon projesi ile birlikte sunulan ek binalara ait 1/50 ölçekli projeler, Kurulun 07.12.2001 gün ve 7714 sayılı kararıyla onaylanmıştır. Ankara Çağdaş Sanatlar Müzesi ve Güzel Sanatlar Galerisi inşaatı ise halen devam etmektedir.

Sonuç olarak, AKM Alanı bütün bölgelerinin, bugüne değin, yasada öngörüldüğü biçimde planlanarak gereksinim duyulan yapılarla donatılmaması, büyük bir eksiklik olarak görülmektedir. Diğer devlet kurumları ve yerel yönetimlerin talepleri doğrultusunda bölgelerin parçacı bir biçimde tahsisi (Ankara Adliye Sarayı, Minyatürk, vb.) ise, Milli Komite kararlarına ters düşmekte, alanın Kültür Aksı niteliğini zayıflatmaktadır.

TMMOB

MİMARLAR ODASI ANKARA ŞUBESİ