İMRAHOR VADİSİ “DOĞAL SİT ALANI” ÖNERİSİ

 

1.      Giriş

Bizler, “Kavaklıdere Dayanışma ve Güzelleştirme Derneği” ile Mamak Kitle Örgütleri Platformu olarak yaklaşık 4 milyonluk bir nüfusa sahip Ankara'nın, çağdaş kent normlarında yaşanabilir, geleceğe bırakılabilir ve kentliye doğal ve kültürel bir yaşam alanı sunabilir olması yönünde gerekli çalışmaları yapmak ve kamuoyu oluşturmak için bir araya gelmiş bulunuyoruz.

Bu çerçevede, ekolojik özellikleri açısından çok önemli olduğuna inandığımız İmrahor Vadisi için bir çalışma grubu oluşturmuş bulunmaktayız. Ankara Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Mimarlar Odası, Peyzaj Mimarları Odası, Şehir Plancıları Odası, Çevre Mühendisleri Odası'ndan uzmanlarla birlikte yürütülen bu çalışma ile ilgili kuruluşlar ve araştırma birimleri arasında eşgüdüm sağlanarak vadiyi kente kazandıracak gerekli stratejinin oluşturulması ve hayata geçirilmesi amaçlanmaktadır.

Bu amaç doğrultusunda çeşitli tarihlerde yapılan girişimlerle, konunun ilgililer nezdinde tartışılabileceği ortamlar hazırlanmış, bir dizi toplantı ve etkinlikler süreci başlatılmıştır. Konuyla ilgili düzenli olarak yapılan haftalık toplantılar dışında iki geniş katılımlı toplantı düzenlenmiştir.

·                   İlk toplantı, 16 Ocak 2002 de Vakıtbank Genel Müdürlüğü Konferans Salonunda "Beyin Fırtınası" yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Toplantıda, bu konuda çalışma yapmış kişilerin katılımıyla "İmrahor Vadisi’nin Bugünü ve Geleceği” hakkında görüş ve düşünceler aktanlmıştır. ( EK:2 Toplantı Notları)

·                   İkinci toplantı ise 16 -17 Nisan 2002 tarihleri arasında "Peyzaj Mimarlığı Hizmetleri Fuarı-2002" bünyesinde Altınpark' da "İmrahor Vadisi etkinlikleri" başlığı altında gerçekleştirilmiş, etkinlikler kapsamında,

- Sergi- Poster Bildirileri

- İmrahor Vadisi ile Buluşma ve Basın Açıklaması

- Ağaç Dikimi

- Sempozyum

- Panel 'i içeren aktiviteler gerçekleştirilmiştir. ( EK:3  Panel Notları)

Tüm bu toplantılarda ulaşılan ortak görüş "İmrahor Vadisi'nin, Ankara Metropoliten Alanında yapılaşmadan korunabilmiş, elde kalan tek vadi olduğu, Ankara'nın belki de son şansı olan bu vadinin de çeşitli nedenlerle doğal yapısını kaybetmekte olduğu; vadinin korunmasına yönelik kararlann ivedilikle alınması gerektiği” yönünde olmuştur.

2.      İmrahor Vadisini Önemli Kılan Nedenler

16 Ocak 2002 (EK:2)  ve 16-17 Nisan 2002 (EK:3)  tarihinde yapılan etkinliklere katılan uzmanların değerlendirmeleri,  vadi ile ilgili yapılmış  aşağıdaki çalışmalar:  

Prof.Dr Erol Oğuz “Ankara Güneyinde İncesu Vadisi ile Eymir ve Mogan Gölleri Çevresinin Yerşekilleri” 1947-2002 ( EK:4)

Prof. Dr. Öztan, Y., Prof. Dr. Arslan, M., Prof. Dr. Perçin, H., Doç. Dr. Barış, E., Yard. Doç. Dr. Kurum, E. ve Doç. Dr.Şahin, Ş.,  “Ankara Kenti Vadilerinin Koruma ve Kullanım İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi: İmrahor Vadisi Örneği” TÜBİTAK  2001 ( EK:5)

Dr. Korcan Çulcuoğlu Gaye “Ankara Kenti Yeşil Kuşak Çalışmalarının Yabancı Ülke Örnekleri Açısından İrdelenmesi ve Yeşil Kuşak Sistemi İçin Öneriler” Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi 1997.) (EK:6)

Doç. Dr. Şağban Haşim “İmrahor Vadisi Florası", Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Bölümü, Doktora tezi, 1998 ( EK:7)

ve Ankara Kenti için bugüne kadar hazırlanan planlar ve plan kararları incelenmiş ve İmrahor Vadisi ile ilgili özellikler (ayrıntısı Açıklama Raporu (EK:1) ve diğer  eklerdedir.) aşağıda özetlenmiştir.

Alan Tanımı

İmrahor Vadisi, Orta Anadolu’da Tuz Gölü ile başlayıp, Ankara Mogan ve Eymir Gölü ile devam eden önemli bir su havzasının devamı olarak başkentin ortalarına dek uzanmaktadır. Mogan, Eymir akarsu sistemi ile Elmadağ’dan gelen derelerle beslenen İmrahor Vadisi içerisindeki akarsu, Mamak-İncesu-Topraklık yönünde giderek zayıflayarak devam etmektedir.

Çankaya İlçe Belediyesi’nin güney sınırında yer alan bu vadi yoğun gecekondu yerleşmelerinin çok katlı yapılaşmaya dönüşüm baskısı altındadır. Aynı şekilde Çankaya, Mamak semtlerini bağlayan viyadük yolun altından itibaren Mamak İlçe Belediyesi sınırları içerisinde devam eden  İmrahor Vadisi’nin yamaçları üzerindeki yoğun gecekondulaşmanın getirdiği olumsuzluklar, vadinin doğal yaşamını ciddi ölçüde tehdit etmektedir.  Vadi alanı, yaklaşık 3526 ha büyüklüğündedir.

Plan Kararlarında İmrahor Vadisi

İmrahor Vadisi, Jansen Planından (1932) başlayarak Ankara Kenti için hazırlanan tüm plan kararlarıyla korunmuştur. Jansen Planında, kentteki tüm vadilerin korunması hükmü bulunmaktadır.  1956 yılında onanan "Yucel-Uybadin Planı”nda, vadi ağaçlandırılacak alan olarak tanımlanmış; 1987 yılı onanlı "İmrahor Vadisi Rekreasyon Alanı Projesi" nde yeşil alan olarak gösterilmiş; 1990 Nazım Plan, 2015 Yapısal Plan, 2025 Metropoliten Alan Kent Bütünü Nazım İmar Planı’nda "Yeşil Aks" olarak tanımlanmıştır.

Ankara Kenti için hazırlanan bütün planlarda vadinin yapılaşmasını önleyen hükümler bulunmasına rağmen, vadi alanının spekülatif baskılarla sürekli daralmakta, olduğu izlenmektedir. . .

2025 Metropoliten Alan Kent Bütünü Nazım İmar Planlanında bu vadilerin önemi vurgulanarak, benzer özelliklere sahip nadir vadilerle ilgili genel yaklaşım,

"Kent içinde topoğrafik özellikleri ile, kentin ekolojik dengesini ve mikroklimasını olumlu yönde etkileyen, rüzgar koridorları oluşturan vadiler, çevre geliştirme projelerinin de oluşturulması ile, Ankara’lılann rekreakratif gereksinimleri için önemli noktalar haline olarak belirtilmektedir. Planda vadilerin tümünün rekreasyon amaçlı kulanımımn sağlanabilmesi amacı ile vadi yakın çevresinin farklı kullanım türleri ile birlikte değerlendirilebileceği özel proje alanları olarak belirlenmesi kabul edilecektir," hükmü yer almaktadır.

2025 Metropoliten Alan Kent Bütünü Nazım İmar Planı'nda İmrahor Vadisi ile ilgili diğer öngörüler aşağıdaki gibidir:

İmrahor Vadisi kentin güneydoğusunda, Mamak ve Çankaya ilçe sımrlan içinde yer alan güneyinde Eymir Gölü, kuzeyde de Mamak Viyadüğü ile sınırlanan ve Ankara'mn Metropoliten alan rekreasyon sisteminin en önemli halkasını oluşturan, Mogan ve Eymir su sistemi ikilisi ile bütünleşebilecek bir rekreasyon alanı kapasitesinde olan yaklaşık 3526 ha.'lık bir alandır.

Dikmen Vadisi Çankaya, A yrancı ve Dikmen semtleri arasında yer alan, güneye doğru ortalama 300 m. eninde ve 5 km. uzunluğunda devam eden vadinin tamamı gerçekleştiğinde kent merkezinin güneyindeki Atatürk Ormanı, İmrahor Vadisi ve Eymir , Mogan Gölleri ile bütünleşmesi sağlanarak çok amaçlı rekreasyon olanaklarının yaratıldığı yeşil aks oluşacaktır.

Doğal Yaşam Alanı Olarak İmrahor Vadisi

Plan kararlanyla korunamayan vadinin doğal bir yaşam alanı olarak korunmasını gerektiren özellikleri aşağıda sıralanmıştır:

.           Su Havzası Olma Özelliği : Bilindiği gibi, İmrahor Vadisi, Gölbaşı'ndan başlayarak, Çankaya ve Mamak ilçelerini de içine alan yaklaşık 3500 hektar büyüklüğünde bir vadi oluşumudur. Mogan ve Eymir Gölleri ile İmrahor Vadisi, Ankara Kenti yakın çevresinde yüzey ve taban suyu varlığı açısından zengin bir sistem oluştururlar. Mogan ve Eymir Gölleriyle belli jeolojik ve ekolojik özellikleri ile bağlantılı bir su alanı olan İmrahor Vadisi, bu göllerin su kaynaklarını beslemeleri nedeniyle özel ekolojik değere sahip korunması gereken bir alandır. (EK5)

Akarsular yer altı ve yerüstü sularından drenaj kanalları ile birbirine bağlı bir ağ oluştururlar. İmrahor vadisinden akan akarsu Ankara Çayını beslerken, Ankara Çayı Sakarya Nehrini beslemekte ve karadenize dökülmektedir. Dolayısıyla İmrahor Vadisinde akarsudaki, örneğin,  ağır metal kirleticisi kaynağından kilometrelerce uzakta Sakarya nehrinin Karadeniz’e döküldüğü yerde ya da bir yer altı suyu kaynağında ortaya çıkabilir. Zaten yeterince kirlilik yükü bulunan Ankara Çayı İmrahor Vadisinden gelecek temiz su ile beslendiğinde kendi kendisini yenileme gücü artacaktır. (Ş.ŞAHİN)

 

Flora Ve Fauna Özelliği : Genel olarak akarsu vadileri çizgisel özellikleri ile ayrıcalıklı peyzaj elemanlarıdır. Çizgisel özellikleri, su varlığı, mikrokliması, zengin ve çeşitli habitatları ile önemli yaban yaşama alanlarıdır. Koridor boyunca yaban yaşamı hareketliliği sağlanırken, artık birbirinden kopmuş doğal peyzaj parçalarının (matris) bağlantısını sağlayarak hem biyoçeşitliliğe hizmet eder hem de ekosistemlerin temel çalışma prensibi olan madde ve enerji akımının sürekliliğini sağlar. Bu bağlamda Ankara kent merkezi yakınındaki en büyük ve en az değişime uğramış İmrahor Vadisi, doğanın kent içine sızdığı ve böylece ekolojik süreçlerin devam edebildiği bir açık yeşil alandır. Kent ne kadar daha az doğadan izole edilirse o derece çevresel sorunlar o derece azalacaktır. (Ş.ŞAHİN)

İmrahor Vadisi’nde, mikroklima özelliği nedeniyle doğal bitki örtüsünde yer alan otsu, çalı ve ağaç türlerinin oluşturduğu zengin bir koleksiyon bulunmaktadır. Ankara kenti metropoliten ölçeğinde biyolojik çeşitliliğin hızla azaldığı, birçok türün yok olduğu göz önünde bulundurulduğunda, İmrahor Vadisi zarar görmüş olmakla birlikte bu anlamda ender alanlardandır. (EK5)  Haşim Şağban tarafından alanda yapılan araştırmada 550 bitki örneğinin değerlendirilmesi sonucu 70 familyaya ait 238 cins ve 387 takson tesbit edilmiştir. 30 takson endemik olup, endemizm oranı % 8.8’dir. (EK7)

Toprak Özelliği : İmrahor vadisi, mikroklima iklim özellikler yanısıra, sahip olduğu 30-40 cm. derinlikteki killi-tınlı ve killi, koyu gri kahverengimsi, kırmızı kahverengi granüler karakterdeki toprakları ve alüviyal oluşumlarıyla vejetasyonun gelişmesi için uygun bir ortam niteliğindedir. 30-40 cm derinlikteki killi-tınlı ve killi, koyu gri kahverengimsi, kırmızı kahverengi granüler karakterdeki topraklan ve alüviyal oluşumlanyla vejetasyonun gelişmesi için uygun bir ortam niteliğindedir. (EK5)

Sulu Tarım Özelliği: Vadide, İncesu Deresi kenarlarında sulama olanağı olan yerlerde sebze ve meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu kullanım ekonomi yönünden sağladığı katkıyla birlikte, step iklim koşullarını simgeleyen kırsal peyzaj görünümünü ömeklemektedir. (EK5)

 

Topoğrafya Özelliği: Vadi, mutlak korunması gereken son derece özellikli bir topografyaya sahiptir. Tepe, yamaç ve düz alanlar yönünden değişik bir morfolojik yapısı olan vadi alanı, yatay ve düşey doğrultularda hareketli, derinliği olan ve değişken bir yapıya sahiptir. (EK5)

Kültürel/Arkeolojik Özelliği: Vadi alanı içinde, tarihsel yerleşmelerin, arkeolojik eserlerin olduğu bilinmektedir. Karataş köyünde arkeolojik kalıntılar, Mühye Köyü yakınlarında "Yalnız Mezar"mevkiinde bir höyük olduğu bilinmektedir. (Ö.KIRAL-(EK3)

 

Hava Koridoru Olma Özelliği : Akarsu vadi peyzajları morfolojik yapıya bağlı olarak çevrelerine oranla farklı iklimsel karaktere sahiptirler. Vadiler lokal hava akımlarının oluşmasına neden olurlar. Ayrıca günlük hava akımları da üretirler. Sabah erken saatlerde vadi tabanından yukarıya doğru oluşan hava hareketleri geceleri tersine yukarıdan tabana doğrudur. Akşam üzeri ve gecenin ilerleyen saatlerinde ise hava akımları akarsu koridoru boyunca , ilkinde akış yukarı, ikincisinde ise akış aşağı yönünde akar. Bu hava hareketleri bazı aktivitelerin uygulanmasında sınırlayıcı olabilir. Geceleri vadi tabanına doğru akan hava hareketleri soğuktur ve tabanda don riskini artırır. Bu arada yamaçlarda don riskinin daha az olduğu termik bir  kuşak  oluşur. (MOPT 1996).

Ankara kenti akış aşağı bölümde yer aldığından akşamüzeri kirleticiler lokal meltemlerle uzaklaşacağından tüm vadiler önemli hava koridorudurlar. Diğer taraftan  gecenin ilerleyen saatlerinde akış aşağı lokal meltemler kirleticileri dışarıdan kent merkezine taşıyacaktır. Bu bağlamda vadi koridoru boyunca yapılaşma kent merkezi kirlilik yükünü artıracakken, vadi boyunca yeşil alan yaratma kirleticileri süzeceğinden vadi merkezine temizlenmiş hava akacaktır. Ankara’nın hakim rüzgar hızının düşük oluşu bu lokal meltemleri etkin kılabilir. (Ş.ŞAHİN)

Vadi içi yapılaşmaları akarsuların su taşıma kapasitelerini düşürür ve olası sel taşkınlarında taşkın riskini ve yayıldığı alanı artırır. Ankara Kenti, genellikle kuzey, kuzeydoğu ve güneybatı rüzgarının etkisi altındadır. Bu durumda, kirli havanın yükselerek kentten uzaklaşması mümkün olmadığı için, kuzey ve kuzeydoğu yönünde bir topoğrafyaya sahip olan vadinin, bu rüzgarlara açık koridor olarak korunması önemli olmaktadır. (EK5)

3.      Sonuç

Hızlı ve plansız kentleşmenin sonucunda nefes alamaz duruma gelmiş olan Başkentin geleceği açısından son derece önemli olduğuna inandığımız "İmrahor Vadisi", bir taraftan çevresini saran hızlı kentleşme,  tuğla imalathanelerin atıkları ve diğer yandan inşaat artıklarının dökülmesi ile doğal yapısını kaybetmektedir. Kullanma izni verilen iş yerleri, özel mülkiyette daraltılmış alanlar vadi için önemli bir sorun teşkil etmektedir. Ayrıca, spekülatif baskılar ve kaçak gelişmelerle vadinin ciddi bir tehdit altında bulunduğu izlenmektedir.

Yukarıdaki gerekçelerden yola çıkarak; Vadinin bir an önce koruma altına alınması; istenmeyen gelişmelerden uzak tutulması ve ilgili kurumların harekete geçirilerek vadiyi doğal özellikleriyle kente kazandıracak gerekli çalışmalann başlatılması gerektiğine inanmaktayız.

Açıklama Raporu Pafta 4’te (EK1)   sınırları belirlenen bu alanın, Mogan ve Eymir Gölleri ile bağlantılı olacak şekilde “I. ve II. Derece Doğal Sit Alanı” olarak tescili için gerekli incelemelerin yapılmasını arz ederiz.