Özet

Ankara açık yeşil alan sistemi içinde çok önemli bir alan olan İmrahor vadisinin,  bir yandan yeşil alan vasfı korunarak kente katılırken, diğer yandan da vadi köylerinde yaşam kalitesinin yükseltilebilmesi için yerel bir inisiyatif örgütlenmesini sağlamak amacıyla hazırlanmış olan bu projeyle, kentsel gelişim alanlarının planlanmasında çok yönlü bir katılım modeli önerilmektedir. Yerel inisiyatiflerin her türlü karar mekanizmasında sesini duyurabilecek güçte olabilmesi için yapılması gereken araştırma, eğitim ve ekonomik örgütlenme çalışmalarının İmrahor vadisi örneğinde hayata geçirilmesi amaçlanmaktadır. Vadi içinde ve etki çevresinde olan beş köyü kapsayacak olan bu çalışmada; vadi köylerinin, sürdürülebilir bir model çerçevesinde, vadinin ekolojik özelliklerini zedelemeden, kentsel yaşantıya katılımının sağlanması sadece vadide yaşayanlar için değil, Ankara için de hayati önem taşımaktadır.

Hedefler 

Ülkemizde kentsel gelişim alanlarının planlanması konusunda üretilen kararlar ve bu kararları üreten mekanizmalar, katılımcılığa açık herhangi bir süreç tanımlamamaktadır. Yerel yönetimlerin, planlama hedeflerini yöre halkına rağmen gerçekleştirebileceğini düşünerek davranması sonucunda, her keresinde, planlananın çok ötesinde, deforme edilerek uygulanmış bir kentsel çevre oluşmaktadır. Kararları üreten ve uygulayan mekanizmalar, güçlü ve sağlıklı bir temele dayanmadığı sürece bu durumdan fayda sağlayan kent halkı değil arsa ve rant spekülatörleri olmaktadır. İster varoşlarda yaşasın, ister kentin gelir seviyesi daha yüksek kesimlerinde, her kentlinin o kentin gelişimi ile ilgili süreçlerde söz sahibi olmasını sağlayacak mekanizmaları hayata geçiremediğimiz sürece, nitelikli bir kentsel gelişimden bahsetmemiz söz konusu olamayacaktır.

Bu projenin hedefi, Ankara için çok önemli bir alan olan İmrahor vadisinin,  bir yandan yeşil alan vasfı korunarak kente katılırken, diğer yandan da vadi köylerinin yaşam kalitesinin yükseltilebilmesi için yerel bir inisiyatif örgütlenmesini sağlamaktır.

Kavaklıderem'in öncülüğünde Meslek Odaları ve Üniversitelerin katılımıyla yaklaşık iki yıldır sürmekte olan çalışmalarda, İmrahor vadisinin tanıtılması ve korunması için pek çok önemli adım atılmıştır. Bundan sonra yapılması gereken vadi köylerinde yaşayan insanların sürece katılabilmesi için gerekli çalışmaların kurgulanması ve hayata geçirilmesidir.

İmrahor Vadisi, Jansen planından (1932) başlayarak Ankara kenti için hazırlanan tüm plan kararlarında yeşil alan olarak korunmuş, vadide yoğun yapılaşma engellenmiştir. Ancak bölgenin yeşil kuşak içinde kente katılması konusunda, yerel yönetimler tarafından ciddi hiçbir çalışma yapılmamış olması sonucunda, geçen zaman içinde bir çöküntü alanına dönüşmesine sebep olunmuş ve bölge köylerinin yaşantısına zarar verilmiştir. Kent merkezine bu kadar yakın bir bölgede, köy yaşantısının bozulmadan ve kente katılarak sürdürülebilmesinin yollarını bulmak, yerel yönetimlerin ne gündemine ne de ilgi alanına girebilmiştir.  Son dönemde ise bütün bu yaklaşımlara ters bir karar ile Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından vadi köylerinin imara açılması için çalışma başlatılmıştır. Bölgenin imara açılması ve yoğun yapılaşmaya izin verilmesi, birkaç büyük arsa sahibi dışında kimseye yarar sağlamayacak; Ankara’nın bozulmadan kalmış en son vadisi ve yeşil kuşağın en önemli parçalarından birinin yok edilmesinin yanı sıra, bölge köylerinde sürmekte olan yaşantının, köylülerin iradesi dışında dönüşmesine sebep olacaktır.

İmrahor vadisi ve çevresinde yaşayan insanların, bölge için en sağlıklı kentsel gelişim modelini oluşturmak üzere örgütlenmeleri, bu modeli rant ve spekülasyon etkisinde değil kentli duyarlılıkları ile oluşturacak süreçleri kurgulamaları ve vadinin doğrudan ve dolaylı sahipleri olarak karar mekanizmalarında etkili olabilecek bir güç haline gelmeleri gerekmektedir.

Vadinin doğal olanakları ve mevcut üretim biçimleri içinde, köylüler için cazip ve sürdürülebilir bir işgücü ve pazar oluşturabilmek amacıyla, çeşitli konularda eğitim ve tanıtım çalışmaları yapılması, bu bakış içinde aynı zamanda ekonomik bir örgütlenme kurulmasının sağlanması proje hedeflerinden biridir.

Kentlerimizin çevresindeki alanlara yoğun göç etkisi altında varoşlar haline gelmeden müdahale edilmeli ve kente katılım sürecinde yerel inisiyatiflerin daha fazla rol alması sağlanmalıdır. İmrahor vadisinde yapılacak bu çalışma sonucunda, sadece büyük kentler için değil tüm kentlerimiz için önemli bir model ortaya konmuş ve gerçekleştirilmiş olacaktır.

Gerekçeleri/ Justification

 a)       İmrahor Vadisi projesinin, Yerel Sivil Girişimler için Mikro Proje Programı kapsamında yer almasını gerektiren temel öncelik bir sivil toplum geliştirme projesi olmasıdır. Sadece bir köyde belli bir konu üzerine odaklanacak bir proje olmanın ötesinde, vadi ile doğrudan ya da dolaylı ilişkide olan tüm sivil inisiyatifleri bir araya getirecek bir yapı kurmak, bu yapı aracılığı ile vadi ile ilgili kararlar alınmasını sağlamak, alınan kararların yerel yönetim nezdinde varolan mekanizmalara iletilmesini / katılmasını sağlamak projenin ana hedefini oluşturmaktadır.

Söz konusu yapı içinde, Ankara’nın gerek sosyal gerekse ekonomik açıdan çok farklı kesimlerinden (Çankaya, Mamak ve Gölbaşı) inisiyatiflerin bir araya gelmesi ve ortak kentli duyarlılığının sürdürülebilir bir kentsel yaşam çevresi oluşturmak üzere harekete geçirilmesi hedeflenmektedir. İmrahor köyleri dernekleri, Mamak Kitle Örgütleri Platformu, Kavaklıderem Derneği, Üniversiteler ve Meslek Odalarının parçası olacağı bir iletişim ve program geliştirme mekanizması kurulması amaçlanmaktadır. Vadide sürekliliği sağlanacak bir iletişim ve koordinasyon ofisi ile proje kapsamında öngörülen her türlü faaliyetin yerinden yürütülmesi sağlanacak, bu ofis kurulması öngörülen yerel inisiyatif ağının merkezi olacaktır.

Tam olarak konunun ilgilisi inisiyatifler tarafından oluşturulacak böyle bir girişim yerel demokrasi açısından çok önemli bir örnek oluşturacaktır.

b)       Ülkemiz koşullarında yerel girişimlerin kendileri ile ilgili süreçlere katıldığı ve kararlarda etkili olduğunu gösterir, sivil toplum örgütlülüğüne dair örnekler çok azdır. Kentsel gelişim alanlarının kısa zamanda çöküntü alanlarına dönüştüğü, işsizlik ve göç baskısı altında olan kentlerimizin, tüm nitelikli alanlarını rant ve spekülasyona terk ettiği günümüz koşullarında; kentli duyarlılığını geliştirecek her türlü girişim oluşturacağı örnek açısından çok önemlidir. Kentsel açık alanlar içinde kalan yerleşimlerde yaşayan insanların (İmrahor vadisi köylerinde olduğu gibi), bu durumdan mağdur değil mutlu olmalarını sağlamanın koşulu, bu alanlara niteliğini bozmayacak çeşitli yatırımların yönlendirilebilmesi için gerekli araştırma ve kamuoyu oluşturma çalışmalarının yapılmasıdır.

Kentsel gelişim alanlarında yaşayan insanların refah seviyesinin düşüklüğü, bu alanların rant ve spekülasyona kısa zamanda teslim olmasının en temel sebebidir. Arsa karşılığı inşaat yapılmasına olanak sağlayan imar planı dönüşümleri ile elde edilen rantın oluşturduğu spekülasyon ve baskıya karşı koyulabilmesi, sürdürülebilir ekonomik gelişim modellerini çok önemli hale getirmektedir. Rant ekonomisi karşısında, işgücü ve pazar açısından tutarlı ekonomik modeller oluşturamadığımız sürece, kentli duyarlılığını harekete geçirecek projelerin altyapısını oluşturmak mümkün görünmemektedir.

Tek bir proje tüm kentlerimiz için uygulanabilir hazır bir model oluşturamaz ama; bu projeyle, ranta teslim olmadan, yerel yönetimlerin yanlış yaklaşımlarına rağmen, yerel sivil girişimlerin ortak bir amaç çerçevesinde bir araya geldiğinde başarabileceklerinin gösterilmesi, pek çok benzer çalışma için dayanak/çıkış noktası oluşturacaktır.

c)       İmrahor vadisi köylerinde ve vadi çevresinde yaşayanlar, vadinin bu günkü durumunun farklı şekilde mağdur ettiği iki gruptur. Ortak noktaları vadinin bu gün içinde bulunduğu durumdan rahatsız olmaları iken, vadide yaşayanlar bunun doğrudan, çevresinde yaşayanlar ise dolaylı olarak etkisi altındadır. En geniş anlamıyla hedef grup ise tüm Ankaralılardır. Bu anlamda vadide yaşayanlar projenin temel hedef grubunu oluştururken, çevresinde yaşayanlar ve Ankaralılar birinci ve ikinci derece destek gruplarını oluşturmaktadır.

Vadide olası her türlü dönüşümden birinci derecede etkilenecek insanlar vadide yaşayan köylüler olduğu için, bu dönüşümlerde birinci derece söz hakkı onlarındır, dolayısıyla temel hedef grup olarak seçilmişlerdir. Köylerin önce kendi içinde sonra da birbirleri ile kuracağı ilişkilerle örgütlenmeleri ilk adım olacaktır.

Kentsel açık alanlar sadece orada yaşayanların değil tüm kentlilerin ortak kullanım alanı olduğu için, ikinci hedef grup ve örgütlenme ayağı vadi çevresinde yaşayan Ankaralılardır. Dolaylı olarak, vadinin kentsel açık alan olarak gelişimi onların da hem yaşam kalitesini hem de yaşadıkları bölgenin değerini arttıracaktır. Vadide yoğun yapılaşmaya izin verecek bir imar düzenlemesi ise, vadi çevresinde yaşayan Ankaralılar için her iki yönden de zararlı olacaktır. Genel anlamda tüm Ankaralılar açısından bakıldığında da, bu kadar önemli bir kentsel açık alanın yok edilmesine sebep olacak her türlü imar düzenlemesine karşı çıkmak üzere örgütlenmeleri gerekmektedir.

Sonuç olarak vadide yaşayanlar ve bu proje kapsamında destek veren kuruluşların karar mekanizmasında yer aldığı, tüm Ankaralılar tarafından desteklenecek bir proje olan İmrahor vadisi projesinde, en kritik nokta vadide yaşayan insanların ekonomik ve sosyal açıdan, rant baskısına karşı koyabilecek ilerlemeyi sağlaması olduğu için temel hedef grup onlar olmuştur.

d)       Proje faaliyetlerinin detaylı tanımlarında da görülebileceği gibi, çalışmalar iki ana eksende sürdürülecektir. Bu eksenlerden birisi vadide yaşayanların sürdürülebilir bir ekonomik model çerçevesinde gelir seviyelerini arttırabilmeleri için gerekli araştırma, eğitim, tanıtım ve örgütlenme çalışmalarının yapılması iken; diğeri de vadide yaşayanlar ile diğer grupların bir araya gelişlerinde ve toplumsal bir bütünlük oluşturmalarında sürekliliğin sağlanması, diğer bir deyişle kentli duyarlılığının harekete geçmesi açısından sürekli desteklenmelerinin sağlanması olacaktır.

Kentsel rantın baskısı altında ve yerel yönetimlerin haksız kararlarıyla yönlendirilen yaşantılarını, mevcut koşullar içinde, dönüştürebilme gücüne sahip olduklarını fark etmeleri ve bu amaçla örgütlenebilmeleri temel hedefi ile oluşturulmuş olan bu proje, vadide yaşayanlar için çok önemli bir adım olacaktır.