Mekansal Planlama Yönetmeliği - Rantsal Planlama Yönetmeliğidir.

Mimarlar Odası Ankara Şubesi yöneticileri mekansal planlama yönetmeliğini değerlendirdi.   Mimarlar Odası Ankara Şubesinde yapılan basın toplantısına Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Tezcan Karakuş Candan ve ikinci başkan Ali Atakan katıldı. Mimarlar Odası Ankara Şube Başkanı Candan  "mekansal planlama yönetmeliği, yağmanın, kültürel ve doğal tahribatın  ülke topraklarının her metrekaresine yayılacağı"diktatörlük döneminin"  ve "başkanlık sisteminin"  fiziksel planlamasının yönetmeliğidir" dedi. Candan mekansal planlama yönetmeliğine ilişkin Kent izleme merkezi uzmanlarınca madde madde değerlendirmelerinin devam ettiğini, 14 Haziran'da çıkartılan Mekansal Planlanma Yönetmeliğinin  salt bir yönetmelik ve teknik bir plan yapma sürecinin tanımlanması olmadığını ,bu yönetmeliğin altında yatan "hükümetin otoriter rant  ve siyasi planlarını" açığa çıkartmanın da görevleri olduğunu ifade ederek mekansal planlama yönetmeliği değerlendirmelerini aşağıda başlıklar halinde paylaştı. 

Mekansal planlama sürecinde  üç önemli taraf vardır.

1.Planı yapanlar, yaptıranlar,onaylayanlar ve uygulanmasını sağlayanlar: idareler-yönetimler  uygulayanlar

2.Planlamanın geçerli olduğu coğrafi mekan bütünlüğü:Plan yapılan yer 

3.Usulünce onaylanan ve bir yenisi yapılan kadar yasallığını koruyacak olan plan kararları ve plan hükümleriyle bir bütünlük içerisinde olan plan: Planın kendisi

Bu üç taraf planlama sürecinde aynı bağlam içerisinde değerlendirilmek durumundadır.

Ülke düzeyi,bölge düzeyi, çevre düzeyi kentsel düzey ve yerel düzeyde yapılan planlama süreçleri aslındaülkenin idari sisteminin  fiziki planlama süreçlerine yansımasıdır.  Plan ihtiyaçlar üzerinden bilimsel kriterler göre önceliklerle belirlenir.Yapılan planların, kamu ve toplum yararına olması, toplumun ihtiyaçlarını karşılaması  gerekir.

Mekansal Planlama Yönetmeliği , Yönetmelik yapma tekniğine aykırıdır.

Yönetmelikler kanunların üzerine çıkamaz, kanunda tanımlanmayan süreçleri tanımlayamaz, Mekansal Planlama yönetmeliği , teknik olarak 3194 sayılı kanunun üzerine çıkan düzenlemeler  yaparak yeni kavramlar  getirmiştir.  Bütünleşik Kıyı alanları Planı, Mekansal Strateji planı gibi. Farklı ilkeler ve farklı planlama yaklaşımlarıyla, farklı onay  mekanizmaları ve farklı kanunla ele alınan Koruma amaçlı İmar planları da bu  yönetmelik içerisine girmiştir.Yönetmelik kanunların üzerine çıkamaz.

Yönetmelikler,  yürürlükteki yasaları temel alarak, onlara açıklık getirme amacıyla hazırlanırlar, oysa ki bu yönetmelikte dayanak olarak almadığı yasa maddelerine ilişkin hükümler getirilmektedir. Korunacak Kültür Varlıklarına ilişkin Yasalar ile Kıyı yasası bu konunun en çarpıcı örnekleridir.

Her Düzeyde Mekansal Planlamada Stratejik Planlama Yaklaşımı.

Yönetmelik, tüm uygar dünyada artık terkedilmiş olan geleneksel İmar Plancılığı anlayışını sürdüren ve doğrudan alan kullanımında kentsel rantları maksimize etmeği hedefleyen eskimiş ve yetersiz “İmar Kanunu” na dayanmaktadır. Buna karşın bu yasada yer almayan Ülke ve Bölge ölçeğindeki planlamalarda “Mekansal Strateji planlaması” tanımını getirirken, Kentsel ve Yerel düzeyde planlamalarda köhnemiş İmar plancılığı anlayışını sürdürmektedir.  Bu durum halk deyimiyle “Altı kaval – Üstü şişhane”dir.  Tüm Ülkede her düzeyde geniş kapsamlı-katılımcı-sürdürülebilir Mekansal Stratejik planlama”ya geçiş için, Bakanlıkça düzenlenen Şura çalışmalarında kararlaştırıldığı gibi, önce ilgili Yasa değiştirilmelidir.

Yönetmelikte Metropoliten Planlama göz ardı edilmektedir.

Bu yönetmelikle getirilen tanımlarda “Büyük Şehir Belediyeleri”nden söz edilmekle birlikte, bunların ve bağlı İlçe Belediyelerinin Plan yapım ve yürütülmesinden sorumlu oldukları coğrafi mekan bütünü:Metropoliten Bölge (Yeni Büyükşehir yasasına göre İl mekanının tamamı), Metropoliten Alan Kent Bütünükavramları unutulmakta; buna bağlı olarak planlar dizgesinde “Metropoliten Planlama” plan kademesi göz ardı edilmektedir.

Yönetmelik Kendinden Öncekileri ve yürürlükte olanları  Yok Saymaktadır.

Yönetmelik hazırlanırken, planlama süreçlerinde, dikkate alınması gereken il sınırlarının değişmesini sağlayan Bütünşehir Yasası ile bütünlüğünü bile sağlayamamıştır.

Bütün kıyı alanları ve ülke topraklarının tamamı rant süreciyle karşı karşıyadır

Yönetmelik kapsamında yeni kavramlar olarak getirilen Bütünleşik kıyı alanları ve Mekansal strateji planı ile özellikle hükümetin oy alamadığı kıyı alanlarının ranta açılarak, muhalefetin yoğunlaştığı alanların bütünlüklü olarak  plan süreciyle ele alınarak imar ve rant  hareketleri ile parçalanması sağlanacaktır.

Yönetmelik planlama süreçlerini tek elden kontrol etmektedir."Tekno Faşizm"

Yönetmelik yerel bazı yetkiler vermekle birlikte, tüm süreçleri  Çevre Şehircilik Bakanlığının kontrolüne bağlayan bir süreci öngörmektedir.  Planlama süreci, sayısallaştırılarak röntgeni çekilecek ve en küçük beldede yapılan planlar bile  bakanlık üzerinden Plan işlem numarası alarak sisteme girecekti,  görüntüde yerel planlama süreci  varmış gibi olacak ancak merkezi idare kontrolü altında  her aşamasında müdahil ve kontrol edeceği bir otoriter planlama süreci tanımlanmaktadır. Yönetmelik ayrıntıda tüm arazi kullanımının derinlemesine röntgenini çekilerek tek elden kontrolünü sağlayacak bir yapılanma ile faşizmin planlanma alanına yansımasını sağlamaktadır.

Üst Ölçekli Planları Kim Onaylayacak?  

Üst ölçekte stratejik planlama alt ölçekte geleneksel planlama yöntemleri getiren yönetmelikte, üst ölçekteki planları kim yapacak, kim onaylayacak, kim denetleyecek belli değildir. Kimin yapacağı kimin onaylayacağı ve kimin denetleyeceği belli olmayan sistemlerde genelde tek adamlar bu süreçlere karar verirler. Başbakan'ın helikopterle ve yatla gezerek ,  ülkenin en değerli arazilerine yönelik planların  yapıldığı bir ülkede, ülkenin doğal ve kültürel zenginliklerinin planlanmasına en üst düzeyde karar verecek  "üst ölçekli planların"  akibeti başbakanın inisiyatifinde mi olacaktır? 

Yönetmelikle  planlama süreçlerinde "halk katılımı" yoktur. 

Planlama süreçlerinde halk katılımı önemlidir, halkın ihtiyaçlarının belirlenmesi  ve yerel ölçekteki özgün değerlerinin  planlama süreçlerinde yerini bulması açısından önemsediğimiz, planlama süreçlerinde halk katılımı  yoktur.Katılım karikatürize  edilerek  anket v.b  karikatürize edilerek, bir bilgilendirme sürecine indirgenmiştir.Planlama demokrasisi açısından önemli bir odak olan halk katılımının  derinlemesine tanımlanmamış olması, plan süreçlerinin  otoriter ve üstten  yapılmasını halkın öncelikleri üzerinden değil, idarecilerin öncelikleri üzerinden şekillenmesini sağlayacaktır.

Yönetmelikle Toplumsal Yaşama Müdahale edilmiştir.

Anadolu coğrafyası bir kültürler mozaiğidir. Halkların barış içerisinde kendi değerlerini koruyarak yaşaması, toplumsal barışın temel taşıdır. Yönetmelik, toplumsal ayrışma üzerine şekillenecek kurgusu ile Anadolu coğrafyasında yaşayan halkların   varlığı yok sayar  niteliktedir. İmar Planlarında yürüme mesafelerini tanımlarken, dini tesis alanlarını, sadece camii olarak tanımlamış, bu ülkede, cemevi, havra ve kilise tesisleri ile ifade edilebilen kültürel zenginliği yok saymıştır. Küçük camii,Orta Camii ve mescitle birlikte, yönetmelik her üç binadan sonra bir dini tesis alanı öngörmektedir.Bu Türkiye coğrafyasının kültürler mozaiğine ve toplumsal yaşama müdahale anlamına gelmektedir.Bu nedenle yönetmelik,  son yıllarda başbakanın ağzından düşürmediği, Ortadoğu'yu kan gölüne çevirmiş etnik ayrışmayı yönetmelik maddesi haline getirmiştir.  

Türkiye Enerji Çöplüğüne dönüşecektir.

Neo-liberal politikalar çerçevesinde, Türkiye'ye biçilen Dünyanın enerji koridoru coğrafyası , mekansal planlama yönetmeliğine yansımıştır. Hidroelektrik santralları,termik santraller, nükleer santraller ,rüzgar depolama alanları , mekansal planlama strateji  "gösterimlere_lejand" girmiştir.Yeni imar düzeneğinde, Ülkenin her yeri, enerji santralleri ile, doğanın tahrip edildiği bir  enerji çöplüğüne dönüşecektir. "

Mekansal Planlama Yönetmeliği "Yeşile Düşman Yönetmeliğidir"

Planlama süreçlerinin olmazsa olmazı olan  yeşil alanlar, mekansal planlama yönetmeliğinde  yoktur. Yeşile ait bir  üst başlık mekansal planlama yönetmeliğinde yoktur. Sosyal alt yapı alanlarında geçen açık ve yeşil alanlar dan başka,  yeşil sistemi  tanımlanmamıştır.Herşeyin "üç beş ağaçla" başladığı isyanlar ülkesinde, mekansal planlama yönetmeliği  hükümetin  yeşil düşmanlığını yönetmelikle tescillemiştir.

“Eşik Analizi” konusu açıklığa kavuşturulmalı  ve Toplum Yararına Kullanılmalıdır.

Yönetmelik Taslağı farklı plan düzeylerinde yerleşmeye elverişli alanları belirlemek amacıyla, kullanılan ‘Eşik analizi’ne özel bir önem vermiş görünmektedir.  Oysa Planlamada, analiz-sentez-değerlendirme ve plan kararlarına geçiş aşamalarında farklı analizler, projeksiyon ve kestirimler, senaryo teknikleri ve modellemeler gibi bir dizi araç daha kullanılır.

Ayrıca,  yerleşme için tanımlanabilen eşik ve sınırlamalar konusunda, olaya salt ‘yerleşilebilirlik’  açısından bakmak eksik bir değerlendirme yapmak olur.  Planlamanın amacı, doğrudan insan ve toplum sağlığı ve mutluluğu olduğuna göre olayı bir de “doğal ve kültürel değerler” ve “kaynak koruma” açısındandeğerlendirmek doğru olacaktır (Bakanlığın artık, planlama yanında çevreden de sorumlu olduğu hatırlandığında).  Bu bağlamda kentsel yerleşmeye tanımlanacak bir dizi eşik ve sınırlama  tanımlarda yer verilmemiştir.

 Bunlar gerçekte alan kullanımları için sınırlama getirirken koruma altına alınması gerekli alanlar olarak da planlamada dikkate alınmaktadır.Bu kapsamda, örneğin, ülkenin su zengini olmadığı bilinciyle, “su kaynakları koruma zonları”, “olağanüstü doğal zenginlikler ve güzellikler sunan alanlar” (outstanding natural beauties) , “endemik bitki üreme” ve “hayvan varlığı koruma alanları”, “sulak alanlar”- göçmen kuşlar konaklama alanları,  kıyı, kumsal, kumul ve eksibeler, zengin ormanlık, koruluk alanlar, meralar,  potansiyeli olan değerli tarım toprakları-özel mahsül yetiştirme alanları, milli parklar, doğal, tarihsel, kentsel ve arkeolojik sit alanları gibi koruma alanları plan otoritesiyle koruma altına alınırlar.

Benzer biçimde, deprem riski açısından toprağın taşıma kapasitesinin zayıf olduğu alanlarla, heyelan, kaya düşmesi, taşkın gibi afet riski taşıyan alanların, yerleşmeye tanımladığı sınırlılıklar açısından önceden belirlenmesi önemlidir. Bunun gibi insan sağlığı açısından uzak durulması gereken yanıcı-patlayıcı madde depolama alanlarıyla askeri cephanelik alanları, gömü yapılan mezarlıklar,  termik santraller, nükleer enerji  üretim ve atık depolama alanlarında  koruma kuşakları, güvenlik bölgeleri tanımlanmalı, sınırlarıyla belirlenmelidir. İnsan ve toplum sağlığı  açısından  zarar veren gürültü ve kirlilik yayan üretim alanları ile,  yükseklik sınırlamaları getirilmesi gereken hava alanı uçuş konisi güvenlik bölgeleri bu kapsamdadır.

Bölgesel ölçekli stratejik yatırım alanları   ile  her yer rant alanıdır

Mekansal planlama yönetmeliğinde, bölgesel ölçekli stratejik yatırım alanları ile birlikte, sürekli tanımlanan, endüstriyel gelişme bölgesi, sanayi alanı,çalışma alanı,endüstri bölgesi ile  ülkenin her yeri rant alanı olarak tanımlanmıştır.kamuoyunda sürekli pompalanmaya çalışılan yönetmeliklerle birlikte  AVM lerin kent dışına taşınacağına dair ise herhangi bir ibare bulunmamaktadır.

Mekansal Planlama Yönetmeliği Toplum Yararı İçermemektedir.

Planlama süreçlerinde koruma ve kullanma ilişkisi ve dengesi önemlidir.Bu yönetmelikle  kullanma  korumanın üzerine çıkmıştır. Yönetmelikler birlikte,

 tüm doğal kaynaklarımızı, tahrip edilecektir.

Ülkenin tamamı , halkın öncelikleri üzerinden değil, bir  rant zümresinin ihtiyaçları üzerinden planlanacaktır.

Ülkenin her yanını isyan ve direniş alanına dönüştürecek   yönetmelik, yağmanın, kültürel ve doğal tahribatın  ülke topraklarının her metrekaresine yayılacağı "diktatörlük döneminin"  ve "başkanlık sisteminin" fiziksel planlamasının yönetmeliğidir.

Candan, yönetmelikle aynı zamanda kentsel suç olan  Haliç Port Galata Port Haydarpaşa Port gibi kentsel projelerin yasallık kazanacağını, plan yaptırım süreçlerinin kamu ihale kurumu dışına çıkartılarak,ihale süreçlerinde "yandaş" planlama süreçlerinin artacağını  da dile getirdi. 

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Basın Birimi