Bilirkişiler: Atatürk Kültür Merkezi alanlarında Millet Bahçesi Cumhuriyet hafızasını yok saymaktır

Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Atatürk Kültür Merkezi alanlarında Cumhuriyet’le mekânsal hesaplaşmanın ürünü olarak inşa edilen millet bahçesine ilişkin daha önce açtığı dava sonucunda alana ilişkin plan değişikliğini iptal ettirmişti. Alanda yeni plan değişikliği yapıldı. Yargı kararları Cumhuriyet Bayramı’nın hemen öncesinde açılışı yapılan millet bahçesinin hukuksuzluğunu ortaya koymaya devam ederken, ikinci plana ilişkin  açılan davada bilirkişi raporu  da yayınlandı.

Bilirkişiler, Ankara 13. İdare Mahkemesi Başkanlığı’na sundukları raporla yöneticilere  yine ders verdi. Bilirkişiler, söz konusu 1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 97.maddesinin (n) bendi uyarınca Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nca 01.11.2022 tarihinde resen onaylanan, Ankara Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 27.10.2022 tarih ve 3019 sayılı kararı ve Ankara Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonunun 31.10.2022 tarih ve 442 sayılı kararı ile uygun görülen Ankara ili, Altındağ İlçesi, Zübeyde Hanım Mahallesi, Atatürk Kültür Merkezi 1.Bölge (Başkent Millet Bahçesi) 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planının İmar mevzuatına, şehircilik ilkeleri ve planlama esaslarına, plan tekniklerine, plan hiyerarşisi ve kamu yararına uygun olmadığı görüşünü sundu.

Bilirkişiler raporda planlama alanı içinde Cumhuriyetin ilk yıllarından birçok referans bulunduğuna ve mekânın Cumhuriyet hafızasına dikkat çekerek,  alanın tarihsel kimliği ile özel statüsüne uygun bir planlama kararı alınmadığını, yapıların kimliği ve kent hafızasındaki yeri yönünden hassas bir yaklaşım sergilenmediğini,  mekan ve hafıza ilişkisinin yok sayıldığını bildirdi.

Rapor, AKM alanında Millet Bahçesi yapımının hukuksuzluğunu ve ideolojik hesaplaşmanın boyutunu gözler önüne serdi

Bilirkişi raporunu değerlendiren Mimarlar Odası Ankara  Şube Başkanı Tezcan Karakuş Candan, “Cumhuriyet ideolojisiyle mekan üzerinden hesaplaşan, kentleşme politikalarına aykırı plan değişiklikleri yargı tarafından bir bir iptal ediliyor.  Bilirkişiler, AKM Alanlarında hukuka aykırı şekilde inşa edilen plana açtığımız davada,  Atatürk Kültür Merkezi alanına ilişkin ikinci plan değişikliği olan,  Ankara ili, Altındağ İlçesi, Zübeyde Hanım Mahallesi, Atatürk Kültür Merkezi 1.Bölge (Başkent Millet Bahçesi) 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planı değişikliklerine ilişkin verdikleri raporla yöneticilere bir kez daha ders vermiştir. Uzmanlar, Cumhuriyet hafızasına sahip çıkılması gerektiğine işaret ederken, plan değişikliğinin hukuksuzluğunu ve ideolojik hesaplaşmanın boyutunu bir kez daha gözler önüne sermiştir. AKM alanına daha fazla zarar verilmeden plan değişiklikleri iptal edilmelidir. Mimarlar Odası Ankara Şubesi olarak, Cumhuriyet hafızasına ve devrimlerine sahip çıkmaya devam edeceğiz” dedi.

Candan, raporda yer alan  “AKM Alanı bütün bölgelerinin, bugüne değin, kanunda öngörüldüğü biçimde planlanarak gereksinim duyulan yapılarla donatılmaması, büyük bir eksiklik olarak görülmektedir. Diğer devlet kurumları ve yerel yönetimlerin talepleri doğrultusunda bölgelerin parçacı bir biçimde tahsisi ise, Milli Komite kararlarına ters düşmekte, alanın “Kültür Aksı” niteliğini zayıflatmakta, yok etmektedir. Alandaki korunacak yapılar ve çevresi yönünden de bu alanın ve yapıların kimliği ve kent hafızasındaki yeri yönünden hassas bir yaklaşım sergilenmemiş ve alanın tarihsel kimliği ile özel statüsüne uygun bir planlama kararı alınmamıştır. Bu durumda alınan planlama kararında bu yönüyle şehircilik ilkelerine ve planlama esaslarına uygunluk bulunmamıştır. Söz konusu Mahkeme kararı gerekçesinde belirtildiği gibi, 1/25.000 ölçekli Başkent Ankara Nazım İmar Planında “Atatürk Kültür Merkezi (AKM)” Başkente Özgü, Özel Alanlar olarak değerlendirmiştir. Bu alanlar için, nitelik ve potansiyellerine özgü, özel planlama ve projelendirme çalışması yapılması ve özgün müdahale biçimleri geliştirilerek, Başkentlik kimliği ve vurgusu üzerine hassasiyet gösterilmesinin sağlanması gerektiği ifade edilmiştir. Başkent özgü ve özel alan olması tasarımın temel vizyonu olması gerekirken, dava konusu planda da bu vizyon izlenmemektedir. Aynı zamanda AKM binası “Anadolu”dur. Yılın belli zamanlarında ve sıklıkla Anadolu’nun her tarafından kültür geçişleri düzenlenmektedir. Anadolu’nun zengin yemek kültürü, el sanatları Başkente taşınmaktadır. Tasarlanan alanın ve her bir alanın kendine özgü özellikleri vardır. Bu özellikler tarih, kültür ve peyzajdır. Daha geniş anlatımla somut ve somut olmayan miraslardır. Tasarım ve planlama da bu iki mirasın mekandaki organizasyonudur. Dava konusu planlarda yere özgü tasarım kriterlerinin olmaması bir diğer sorunu göstermektedir. Mekan ve hafıza ilişkisini yok saymak, planlama disiplininde yer almamaktadır” ifadelerine dikkat çekti.

Plan değişikliğinde kamu yararı bulunmamaktadır

Candan,  sözlerine şöyle devam etti:

“Bilirkişi raporunda söz konusu plan değişikliklerinin hukuka aykırı olduğu ve kamu yararı içermediği de  gözler önüne serilmiştir. Raporda yer alan, “Herhangi bir emsal ve yükseklik değeri belirlenmemesi yönüyle planlama kararında hukuka uygunluk bulunmamıştır.  Dava konusu AKM Alanı ve AKM 1.Bölge; bu üst kademe planda “AKM Alanı” olarak gösterilmiştir, başka alanlarda olduğu gibi genel bir yeşil alan olarak gösterilmemiştir. Dolayısıyla alt kademe planlarda bir yeşil alan-park alanı olarak değil öncelikle AKM gereklerine göre planlanması ve uygulanması gereklidir. Bu açıdan bakıldığında AKM 1.Bölgenin yeşil alan-park alanı karakterli Millet Bahçesi olarak planlanmasının, üst kademe 1/25000 ölçekli Başkent Ankara Nazım İmar Planına ve planların kademeli birlikteliği ilkesine aykırılık oluşturduğu değerlendirilmektedir. Alanın yakınında gençlik Parkı, spor alanı, Japon bahçesi de gerçekleşmiş olmakla bölgede yeni bir yeşil alana-park alanına planlama yönünden bir ihtiyaç bulunmadığı, bu anlamda dava konusu planla AKM tanımının 1. Bölgede kalkacağı söylenebilir. Kaldı ki, 1932 den itibaren oluşan planlama sürecinde düzenlenen planlar yerleşme planları ve kentsel tasarım projelerinde AKM nin amacına yönelik yapılanmalar dışında hep yeşil alan-park olarak düzenlendiği, gelecek süreçte de yeşil alan-park alanı olarak düzenleneceği açıktır. Bu nedenlerle söz konusu AKM 1.Bölgeye ait dava konusu imar planlarının yapımında kamu yararına bir zorunluluk bulunmadığı, esasen AKM alanının belirlenmesiyle bölgede önceden yararının tesis edildiği değerlendirilmektedir.  Dava konusu AKM Alanı ve AKM 1.Bölge; bu üst kademe planda “AKM Alanı” olarak gösterilmiştir, başka alanlarda olduğu gibi genel bir yeşil alan olarak gösterilmemiştir. Dolayısıyla alt kademe planlarda bir yeşil alan-park alanı olarak değil öncelikle AKM gereklerine göre planlanması ve uygulanması gereklidir. Bu açıdan bakıldığında AKM 1.Bölgenin yeşil alan-park alanı karakterli Millet Bahçesi olarak planlanmasının, üst kademe 1/25000 ölçekli Başkent Ankara Nazım İmar Planına ve planların kademeli birlikteliği ilkesine aykırılık oluşturduğu değerlendirilmektedir’ ifadeleri alanın önemine işaret etmiştir”

TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Basın Birimi