Cumhuriyetin ilk sanayi tesislerinden olan ve 1929 yılında inşa edilen, “endüstri mirası” Havagazı Fabrikası Ankara Büyükşehir Belediyesi ve EGO Genel Müdürlüğü tarafından 13.06.2006 tarihinde saat:18.00’da başlayan bir operasyon ile yıkılmaya başlandı, ve büyük bir bölümü yıkıldı.

Başkent Ankara’ya 66 yıl boyunca hizmet veren ve doğalgazın gelmesi ile devre dışı bırakılan Havagazı Fabrikası, 1990 yılında “İş Merkezi” yapılmak amacıyla yıkım kararı alınarak yıkılmaya başlanmış: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi kentin tekno-tarihsel profilinin katmanlarından biri olan Havagazı Fabrikası Tesislerinin aynı zamanda türünün ayakta kalabilmiş son örneği olması nedeniyle (Londra’nın Kings-Crown Ana Tren Garına komşu ve Viktorya dönemi ticari canlılığın bir simgesi olarak 3 adet  “gazometre” benzer gerekçeyle korunmuştur) onarılarak korunması ve yeni işlevlerle kullanılarak yaşatılması için süreçler tanımlamış ve bu süreçleri başlatmıştır.

1929 yılında inşa edilen Hava Gazı Fabrikası; gazometreler, elektrik santrali, su kulesi, havagazı ocak dairesi, yakıt tankları ve depoları, silolar, atölyeler vb. yapılar ile bir bütünün parçaları olarak tasarlanmış eskimiş ancak, bileşeninden kopamamış “endüstriyel yapı” tasarımlarının bir örneği olması nedeniyle mimarlık tarihimiz açısından yeri son derece önemli, tasarımı ve mühendislik tekniği ve teknolojisi açısından bir daha yerine koyulamayacak değerlerdir. Ulusal ve uluslararası belgelerde sanayi arkeolojisi olarak tanımlanan Havagazı Fabrikası Tesislerinin yıkılması ile Ankara Garı ve çevresi ile birlikte düşünülerek tasarlanmış olan ve birbirini bütünleyen kentin bir dönem kültürünün belgesi yok olmuştur. Geçmişin değerlerinin gelecek nesillere aktarılmasının sorumluluğunda olan bu dönemin kurum ve kuruluşları kamusal görevlerini yerine getirmemiştir. Kentteki tüm dolu, boş ve yeşil alanlar sürekli tüketilmekte, yıkılarak rant tesislerine dönüşmektedir.

Havagazı fabrikası ve destekleyici birimleri 1990’lı yıllarda yine yıkılmak üzere günün kurumları tarafından gündeme getirilmiş ve TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi tarafından 23.10.1990 tarihinde taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmesi için Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kuruluna başvurulmuştur. Yapı ve içinde bulunduğu parsel Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 19.03.1991 gün ve 1679 sayılı kararı ile taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.

Alınan tescil kararınındın sonra mülk sahiplerinden birisi olan EGO Genel Müdürlüğü tescilin iptali için İdare Mahkemesine dava açmış ve açmış olduğu “tescilin iptali” davasını kaybetmiştir. Hukuki süreç devam etmiş ve karar son olarak Danıştay 6. Dairesinin 1996 / 5342 sayılı kararı ile kesinleşmiştir. Kesinleşen kararda, Havagazı Fabrikası Üstün Kamu Yararı adına Hukuksal Koruma altına alınmıştır.

Ancak 1991 yılında Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu üyeleri tarafından kültür varlığı olarak tescil edilen, 1996 yılında Danıştay kararı ile “üstün kamu yararı” adına hukuksal olarak da koruma altına alınan Havagazı Fabrikası tescil kararından günümüze ilgili yönetimler tarafından korunması yeni işlevler ve yeni tasarımlarla yaşatılması gerekli kültür varlığı olarak ele alınmamış, kaderine terk edilmiştir.

10 yıl aradan sonra, tescil kararını alan aynı kurumun “Ankara Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu” yeni üyeleri tarafından 26 Mayıs 2006 gün ve tescil kararının kaldırılması bilime, hukuka, üstün kamu yararına aykırıdır. Yapıların kültür varlığı olarak tescil edilmesini gerektiren değerler mevcut 2863 sayılı yasada bugün de aynıdır. Danıştay kararına ve hala var olan bu değerlere rağmen Havagazı alanı içindeki yapılar EGO Genel Müdürlüğü tarafından bir gece operasyonu ile yok edilmiştir.

Bugün dünyanın pek çok ülkesinde endüstri yapıları KORUNARAK kamu yararına değişik kullanımlarla ve işlevin gerektirdiği ek yapılarla dönüştürülürken, hatta Ülkemizde İzmir ve İstanbul’da Gazhane binaları da bu yolla dönüştürülmeye çalışılırken, Ankara’daki Maltepe Havagazı Fabrikası gibi kültürel ve tarihsel özgünlüğü bulunan bir endüstri yapısı yerle bir edilmiş, ender, özgün değerlere sahip gelecek nesiller için belge değeri olan bir kültürel miras alanı ne olacağı bile tasarlanmamış bir alana dönüştürülmüştür.

Önce bakımsızlıkla çökertilen arkasındanda niteliklerini yitirmiş olarak tanımlanan alanlar bireysel beğeniler ve isteklere göre şekillenmektedir. Kent ve çevresine yönelik üst ölçekli planlar, stratejiler belirlenmeden yapılan tüm uygulamalar bir sonraki süreçte yeniden ele alınmakta, kent sürekli yıkılarak tekrarlanan şantiye alanlarına dönüşmektedir.

Son günlerde Eskişehir yolunda yapılmakta olan uygulamalar - henüz yol yapımı, peyzajı ve üst yaya köprüleri tamamlanmış yolun yeniden genişletilmesi – plansız bir çalışmanın ürünü olup, ekonomik olarak da ülke milli gelirlerinin programsız bir şekilde kullanılmasının bir örneğidir. Eskişehir yolu üzerinde tek parsel ölçeğinde yapılaşma yoğunluğunun artırılması Belediye Encümen kararları ile gerçekleştirilmesi, nasıl bir planlama bütünün parçası olduğu anlaşılmayan kentsel uygulamalardır.

Bir taraftan kentin belli akslarında oluşturulan yoğunluk artışları, diğer taraftan da kent merkezinde Havagazı Fabrikasının yıkımı ile başlayan, AOÇ, AKM Alanı, Güven Park, Ulus Merkezi, kent vadileri vb alanlar Ankara’nın Büyükşehir Belediyesi tarafından göz dikilen potansiyel rant alanlarını ve aynı zamanda da risk alanlarını oluşturmaktadır. Maltepe Havagazı fabrikası da böylesi yaklaşımlarla yıkılmış, enkaz haline getirilmiş ve sonuç olarak bir rant alanına dönüştürülmüştür. Kentlilik bilinci ve kent kültürü politikası olmayan bu tür yaklaşımlar ve uygulamalar bir yandan kentin kültürel değerlerinin yok olmasına neden olurken, diğer taraftan da kent topraklarının kullanım biçimi ve ekonomik kayıplar ile ülke milli gelirlerinin pervazsızca harcanmasıdır.

2863 sayılı (5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanun ile değişik) Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma kanunda  Kültür varlıkları; “tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi yada tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde ve yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır” denilmektedir”.

Aynı yasa bu konudaki devletin sorumluluğunu, şöyle tariflemiştir;  “Devlete, kamu kurum ve kuruluşlarına ait taşınmazlar ile özel hukuk hükümlerine tabi gerçek ve tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmazlarda varlığı bilinen veya ileride meydana çıkacak olan korunması gerekli taşınır taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları Devlet malı niteliğindedir.”

Ankara Büyükşehir Belediyesi ve EGO Genel Müdürlüğü Havagazı Fabrikası yıkımına başlamakla Devlet Malına zarar vermiş  ve suç işlemiştir. Koruma Yasasına göre  Kültür ve Tabiat Varlıklarının korunmasından 1. derece sorumlu olan Kültür ve Turizm Bakanlığı, Cumhuriyet’in başkentinde, Ankara’nın orta yerinde bir kültür varlığının tescilinin kaldırılarak ve gece yarısı operasyonu ile kültür varlığının ortadan kaldırılmasına göz yummakla suça ortak olmaktadır.

Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun parsel üzerindeki tescil kararını kaldırmamış olmasına rağmen, Kurul’dan hiçbir izin alınmadan, gizlice, yangından mal kaçırırcasına hangi amaçla, ne uğruna yapıldığı anlaşılmayan yıkım girişimi sonucunda yeri tekrar doldurulamayacak, bir Cumhuriyet değeri, endüstri arkeolojisi bakımından değerli bir kültür mirası yok edilmiş bulunmaktadır.

Diğer yandan alanın korunmasına dair yargı kararlarını ve Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun almış olduğu 15.06.2006 tarihli yıkımın durdurulması kararına rağmen EGO’nun dolayısıyla Ankara Büyükşehir Belediyesinin Maltepe Havagazı Fabrikasının yıkımına devam etmesi yalnızca Cumhuriyet Döneminin özgün bir yapısının yerle bir olmasına sebep vererek Cumhuriyet değerlerine zarar vermemiş, aynı zamanda yargıyı hiçe sayarak hukuk düzenine de bir darbe indirmiştir.

Başkenti yoksullaştıran ve yoksunlaştıran çağdışı anlayış(lar), Cumhuriyet’in kültürel, sosyal değerlerine karşı yürüttüğü operasyonlarına bir yenisini daha ekleyerek, Maltepe Havagazı Fabrikasını kent belleğinden ve kent kimliğinden silerek kamu yararı yapıları, alanları yok etmekte ve kamusal alanlar belirli çıkarlar doğrultusunda kültürel, sosyal, ekonomik olarak dönüştürülmektedir.

Bilgilerinize arz ederiz.

Saygılarımızla

TMMOB, Mimarlar Odası,

Ankara Şube Yönetim Kurulu